Từ Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) đến Thỏa thuận Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP), châu Á Thái Bình Dương đang được tái định hình bằng những thỏa thuận thương mại quy mô lớn. CPTPP, có hiệu lực vào tháng 12/2018, gồm 11 nước bên bờ Thái Bình Dương, đóng vai trò là nền tảng cho sự ra đời của khối liên minh kinh tế lớn thứ ba thế giới vào thời điểm nó được ký kết. Hiệp định RCEP vẫn đang trong quá trình đàm phán với sự tham gia của 10 nước thuộc Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á, Trung Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ, Hàn Quốc, Úc và New Zealand – đây được coi là khu vực tự do thương mại lớn nhất thế giới xét về quy mô GDP.

Mặc dù CPTPP bà RCEP hứa hẹn sẽ thúc đẩy liên kết kinh tế trong khu vực châu Á Thái Bình Dương, không phải quốc gia nào cũng sẽ tham gia được vào xu thế vừa nêu. Ba nước gồm Bangladesh, Pakistan và Sri Lanka sẽ là các quốc gia đứng ngoài cuộc chơi chung của khu vực. Theo IMF, những nước này lần lượt xếp 41, 39, 64 trong số các nền kinh tế lớn trên thế giới vào năm 2018. Từ chối tham gia một trong hai hiệp định thương mại đã nêu, ba nước Nam Á không chỉ tự giới hạn tiềm năng tăng trưởng của chính mình mà còn khiến bản thân trở nên kém cạnh tranh hơn khi so sánh với những nền kinh tế có cùng quy mô và định hướng xuất khẩu tại ASEAN.

Lảnh tránh liên kết khu vực và gần gũi hơn với Trung Quốc

Việc Bangladesh, Pakistan và Sri Lanka lảng tránh xu thế chung liên kết kinh tế đang diễn ra trong khu vực châu Á là sự phản ánh thái độ nước đôi của các nước Nam Á đối với vấn đề thương mại. Về lý thuyết, 8 quốc gia thuộc tiểu lục địa Nam Á đều là thành viên Hiệp định Thương mại tự do Nam Á (SAFTA) – có hiệu lực từ năm 2006. Tuy nhiên, trên thực tế thương mại nội bộ trong vùng vẫn không có bước phát triển dù có sự hiện diện của SAFTA – nguyên nhân là do nhiều mặt hàng xuất khẩu của các nước thành viên hiệp định này nằm trong danh sách “nhạy cảm”  loại trừ miễn, giảm thuế, do đó, tiềm năng của nhiều nền kinh tế khu vực không được phát huy tối đa. Thay vì theo đuổi những thỏa thuận thương mại hoặc điều chỉnh những hiệp định hiện hữu để thúc đẩy tiếp cận thị trường cho các sản phẩm xuất khẩu và giảm giá nhập khẩu; 3 nước Nam Á đã chọn thúc đẩy nền kinh tế của mình thông qua cách thức khác.

Cách thức được 3 quốc gia Nam Á lựa chọn chính là mở rộng mối liên kết kinh tế với Trung Quốc. Cả Pakistan, Bangladesh và Sri Lanka đều tham gia Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI). Hơn 60 tỷ đô la đồn đoán sẽ được đầu tư vào Hành lang kinh tế Trung Quốc – Pakistan (CPEC) – ngân quỹ được coi là điểm nhấn tiêu biểu cho dự án vừa nêu. Đất nước hơn 1 tỷ dân cũng đã trở thành nhà đầu tư lớn nhất của Bangladesh cũng như biến quốc gia này trở thành điểm kết nối Nam và Đông Nam Á. Nền kinh tế lớn thứ hai thế giới là nhà cung cấp hàng hóa xuất khẩu chính của Bangladesh và Pakistan. Ở phía Sri Lanka, quan hệ thương mại giữa Trung Quốc và đảo quốc Ấn Độ Dương đã tăng trưởng nhanh chóng trong những năm gần đây; quốc gia hơn 1 tỷ dân đã vượt Ấn Độ để trở thành đối tác nhập khẩu lớn nhất của Sri Lanka năm 2018, một dấu hiệu khác về tầm ảnh hưởng đang gia tăng của Trung Quốc tại Nam Á.

Ở một vài khía cạnh, nguồn đầu tư từ nền kinh tế số 2 thế giới thông qua BRI có thể giúp đáp ứng nhu cầu về cơ sở hạ tầng tại tiểu lục địa Nam Á, cũng như giúp hàng hóa Trung Quốc tiếp cận gần hơn với người tiêu dùng tại 3 nước. Tuy nhiên, những nhân tố đã nêu chỉ phản ánh phần nào các yêu cầu cần thiết để đảm đảo nền kinh tế Pakistan, Sri Lanka và Bangladesh phát triển bền vững. Sri Lanka được coi là quốc gia chìm ngập trong nợ nần một cách tiêu biểu trên trường quốc tế; nước này vừa lần thứ 13, đồng ý nhận cứu trợ từ IMF trong suốt 30 năm qua; thực tế đã nêu sẽ ảnh hưởng đến khả năng CPEC đạt được các mục tiêu tham vọng như đã đặt ra. Về khía cạnh thương mại, sản phẩm được sản xuất và vận chuyển thông qua các dự án hạ tầng thuộc CPEC sẽ gặp phải nhiều rào cản. Về khía cạnh đầu tư, liên kết khu vực có thể giúp thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài, qua đó giúp giảm phụ thuộc vào Trung Quốc.

Tại sao hội nhập khu vực lại quan trọng

Pakistan, nền kinh tế lớn nhất trong số 3 quốc gia đã nêu chứng kiến mức thâm hụt thương mại 30.9 tỷ đô la trong năm 2017, một chỉ dấu cho thấy nước này đang lún sâu vào suy giảm kinh tế. Mức tăng GDP chỉ còn 3.3% đầu năm nay – bằng một nửa mức 6.2% đặt ra vào năm ngoái. Con số này dự kiến sẽ giảm xuống 2.4% năm 2020. Nợ công hiện tại đang chiếm 30% ngân sách quốc gia. Thúc đẩy xuất khẩu và thu hút các nguồn đầu tư khác ngoài Trung Quốc không phải là loại thuốc thần diệu những có thể giúp giải quyết phần nào những khó khăn kinh tế của Pakistan. 

Vấn đề hội nhập kinh tế trở nên cấp thiết hơn đối với Bangladesh khi nước này sẽ đối mặt với việc đánh mất lợi thế thương mại của mình trên cơ sở chương trình Ưu đãi thuế quan phổ cập (GSP) khi không còn nằm trong danh sách những quốc gia kém phát triển nhất vào năm 2024. Bangladesh đã chứng kiến sự phát triển về kinh tế chưa nhanh chóng chưa từng có tiền lệ trong suốt thập kỷ qua do tăng trưởng của ngành công nghiệp dệt may. Nếu các đối thủ Đông Nam Á kinh doanh trong lĩnh vực này tận dụng được cơ hội từ việc cắt giảm thuế thông qua RCEP và CPTPP, qua đó tăng thị phần tại những thị trường nhập khẩu, tốc độ tăng trưởng của quốc gia Nam Á có thể phải đối mặt với những thách thức lớn.

Là một đảo quốc Ấn Độ dương nhỏ bé, Sri Lanka đang đối mặt với nhiều rảo cản về vấn đề tăng trưởng kinh tế. Không như Pakistan hay Bangladesh với có dân số đông lần lượt đứng thứ 6 và 8 trên bảng xếp hạng thế giới, Sri Lanka không có quy mô người tiêu dùng lớn như vậy. Tuy nhiên, đáng ngạc nhiên là cơ cấu xuất nhập khẩu trong GDP của đất nước này cao hơn nhiều so với 2 nước còn lại. Sri Lanka đã bắt đầu giải quyết thách thức đã nêu – họ ký một thỏa thuận thương mại với Singapore năm 2018 – vậy nhưng đảo quốc này vẫn phải cố gắng nhiều để đảm bảo nền kinh tế của họ không bị kìm hãm bởi thiếu những mối liên kết thương mại.

Những phân tích từ bên ngoài

Phân tích sâu hơn về ngành dệt may – lĩnh vực xuất khẩu lớn nhất của cả 3 nước Nam Á cho thấy nhiều nguy cơ đang chờ đợi thời gian tới. Lấy mã hàng HS620342 (sản phẩm quần dài và quần sọc nam chất liệu cotton làm ví dụ). Năm 2017, sản phẩm đã nêu là hàng hóa xuất khẩu chủ lực của cả Bangladesh và Pakistan cũng như đứng thứ 6 trong danh sách những sản phẩm có giá trị xuất khẩu lớn của Sri Lanka. Theo CPTPP, Úc và Canada sẽ loại bỏ thuế quan đối với loại hàng hóa đã nêu sau 4 năm trong khi đó, Nhật Bản sẽ miễn thuế ngay lập tức đối với sản phẩm này. Trong năm 2017, các quốc gia CPTPP chiếm 10% tổng giá trị nhập khẩu quần dài và quần sọc nam chất liệu cotton (mã hiệu HS620342), Việt Nam, một thành viên của Hiệp định Đối tác hợp tác xuyên Thái Bình Dương chiếm 3.7% giá trị xuất khẩu toàn cầu của mặt hàng đã nêu. Trong lúc Bangladesh, Pakistan và Sri Lanka vẫn phải đối mặt với hàng rào thuế, thuế suất đánh lên sản phẩm cùng loại từ Việt Nam sẽ về 0%.

Viễn cảnh tương tự cũng sẽ xảy ra với những hàng hóa khác. Sản phẩm mang mã HS621210 (áo ngực) là hàng hóa xuất khẩu chủ lực đứng thứ hai của Sri Lanka. Úc, Canada và Nhật Bản sẽ xóa bỏ thuế ngay lập tức với sản phẩm này sau khi CPTPP có hiệu lực. Những nước này chiếm 14% tổng giá trị nhập khẩu toàn cầu mặt hàng áo ngực trong năm 2017. Trên cơ sở CPTPP, với vị thế nhà xuất khẩu lớn thứ hai thế giới mặt hàng đã nêu, Việt Nam có thể  nới rộng khoảng cách với Bangladesh và Sri Lanka – hai nhà xuất khẩu lần lượt xếp thứ 3 và thứ 4 thế giới.

Khi hiệp định RCEP thành hình, 3 quốc gia Nam Á, ngoài Việt Nam và Malaysia sẽ phải cạnh tranh khốc liệt với những đối thủ khác đối những sản phẩm đã nêu. Indonesia, Campuchia và Thái Lan sẽ cùng tranh chấp thị phần xuất khẩu với Bangladesh, Pakistan và Sri Lanka. Việc Việt Nam, trong thời gian gần đây ký kết một thỏa thuận thương mại tự do với Liên minh châu Âu sẽ làm vấn đề thêm phúc tạp. Chủ nghĩa bảo hộ đang lên ngôi tại Phương Tây nhưng ở châu Á Thái Bình Dương, liên kết khu vực đang trở nên rõ ràng hơn bao giờ hết. Một thái độ liên kết thận trọng với khu vực và thế giới sẽ làm giảm triển vọng tăng trưởng đối với Bangladesh, Pakistan và Sri Lanka.

Nguồn: The Diplomat 

Từ khóa: Nam Á, thương mại tự do, CPTPP, Trung Quốc