Trong cuộc chiến cam go ứng phó với sự biến đổi khí hậu, các nhà khoa học nhất trí rằng việc bảo vệ những gì còn sót lại của những khu rừng nhiệt đới rộng lớn trên Trái Đất là ưu tiên hàng đầu. Khi rừng bị mất đi, lượng CO2 hấp thụ được từ bầu khí quyển sẽ giảm. Và khi cây cối bị đốt để chuyển đổi sang đất canh tác, việc giải phóng một lượng lớn CO2 sẽ càng làm tăng tốc độ nóng lên của toàn cầu.

Tầm quan trọng của rừng trong việc “bù đắp” khí thải nhà kính từ lâu đã được công nhận. Nhiều chủ sở hữu rừng, bao gồm cả một số lượng ngày càng tăng các chính phủ quốc gia, cung cấp tín dụng carbon để đổi lấy việc bảo vệ rừng và tránh phát thải.

Để các dự án carbon rừng thành công, việc nhận được sự “tham gia” của cộng đồng dân cư sống trong rừng – những người, có khi đã gắn bó với hệ sinh thái rừng hàng ngàn năm – được coi là yếu tố quyết định. Các nỗ lực bảo vệ rừng sẽ khó thành công nếu những người dân sống trong rừng vẫn nghèo đói và gặp áp lực tài chính buộc phải chặt cây và khai phá đất.

Trong suốt thập kỷ qua, nhiều cơ chế khác nhau đã ra đời nhằm khen thưởng vai trò của báo vệ rừng của các cộng đồng cư dân sống trong rừng. Tuy nhiên, hiệu quả của thị trường carbon tự nguyện trong việc mang lại lợi ích cho cộng đồng dường như còn nhiều hạn chế. Thời gian để cứu những khu rừng nhiệt đới dễ bị tổn thương trên thế giới không còn nhiều, việc đảm bảo những người bảo vệ rừng được hưởng lợi từ các dự án carbon trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.

Đáng ngạc nhiên là các nhà đầu tư và chính phủ vẫn có thể dễ dàng đồng ý các thỏa thuận đất đai quy mô lớn cho các dự án carbon rừng mà thậm chí không tham khảo ý kiến ​​của cộng đồng dân cư sống trong rừng.

Blue Carbon LLC, một công ty có trụ sở tại UAE được thành lập vào tháng 10 năm 2022, nhanh chóng nổi tiếng vì theo đuổi các nhượng quyền giống như các thỏa thuận đất đai thời thuộc địa. Công ty đã ký một biên bản ghi nhớ với chính phủ Liberia vào năm ngoái cho một nhượng quyền bao gồm khoảng 10% diện tích của đất nước. Họ có kế hoạch sử dụng vùng đất này để tạo ra tín dụng carbon thông qua việc phục hồi và bảo vệ rừng.

Nhưng gần 30 tổ chức phi chính phủ đã ký một tuyên bố cho rằng thỏa thuận này có thể đe dọa đến sinh kế của một triệu người và xóa bỏ quyền sở hữu đất đai của cộng đồng trên khắp Liberia. Blue Carbon chưa phản hồi chi tiết về những lời chỉ trích, nhưng tuyên bố cam kết sẽ “tham gia với các cộng đồng địa phương” ở Liberia.

Công ty Blue Carbon không chỉ tập trung vào một quốc gia: họ cũng đã ký biên bản ghi nhớ với nhiều quốc gia khác ở châu Phi và các nơi khác. Điển hình, thỏa thuận bảo tồn với Zimbabwe, được ký vào tháng 9 năm ngoái, bao gồm 7,5 triệu ha, tương đương khoảng 1/5 diện tích đất nước.

Mark Moroge, phó chủ tịch phụ trách các giải pháp khí hậu tự nhiên tại Quỹ Phòng vệ Môi trường, nói với The Ethical Corporation rằng "vấn đề luôn nằm ở các chi tiết" trong các thỏa thuận carbon rừng. Ông cho biết, việc thiếu rõ ràng về những gì Blue Carbon đã thỏa thuận với các quốc gia như Liberia đồng nghĩa với việc không thể tin tưởng vào chất lượng của các dự án đề xuất. Và việc thiếu sự tham gia của các nhóm xã hội dân sự địa phương sẽ là "điều quan trọng cần khắc phục" nếu các dự án của Blue Carbon muốn có tác động tích cực.

Moroge nói: "Một điều mà chúng ta có thể hợp lý cho rằng nếu người dân không được tham gia đầy đủ vào các quá trình tham vấn tự do, trước đó và được thông báo, nếu họ cảm thấy như mình không có tiếng nói hoặc quyền biểu quyết trong các quá trình này, bạn sẽ không nhận được sự đồng thuận về mặt xã hội." Ông cảnh báo, trừ khi các cộng đồng cư dân sống trong rừng tiếp tục hành động như "những nhà vô địch cho việc bảo tồn rừng liên tục", thì các dự án carbon rừng sẽ không thành công.

Mặc dù vậy, đã có những dấu hiệu cho thấy đang có tiến triển trong việc mang lại lợi ích tài chính cho các quốc gia giảm thiểu nạn phá rừng và phân phối những lợi ích này cho cộng đồng dân cư sống trong rừng.

Quỹ Hợp tác Carbon Rừng do Ngân hàng Thế giới (FCPF) dẫn đầu hiện đã thực hiện thanh toán cho nhiều quốc gia vì những nỗ lực của họ trong việc giảm thiểu nạn phá rừng và tăng cường bảo vệ rừng - thường được gọi là REDD +.

Ghana đã nhận được khoản thanh toán đầu tiên từ FCPF vào tháng 01 năm 2023, khoảng 15 năm sau khi bắt đầu đối thoại với các bên liên quan quốc tế. Phát biểu tại một cuộc họp báo vào tháng 3, Roselyn Fosuah Adjei, giám đốc biến đổi khí hậu tại Ủy ban Lâm nghiệp Ghana, cho biết 69% số tiền Ghana nhận được từ FCPF được dành cho các cộng đồng.

Fosuah Adjei cho biết, khả năng cung cấp những lợi ích hữu hình này trên thực địa đang “tạo ra niềm tin vào toàn bộ thị trường carbon”. “Bây giờ chúng tôi có các cộng đồng nhận được khoản thanh toán carbon (có thể) trực tiếp sử dụng, trong tài khoản của họ - và chúng tôi có các thỏa thuận quản trị được đưa ra để trao quyền cho họ tự sử dụng các khoản tiền này.”

Moroge đồng ý rằng Ghana là một câu chuyện thành công cho thấy những “tác động chuyển đổi” có thể đến từ các dự án carbon rừng. Ông nói: “Tôi tin rằng có nhiều điều tốt đẹp đang xảy ra hơn những gì đang được báo cáo ngay bây giờ”, đồng thời nói thêm rằng tiến bộ ở các quốc gia như Ghana “củng cố niềm tin và quan điểm của tôi rằng thị trường carbon rừng có thể, và đang ở một số nơi, hoạt động rất tốt”.

Đạt được sự “tham gia” của các cộng đồng dân cư sống trong rừng – trong một số trường hợp, có những cộng đồng đã là một phần của hệ sinh thái rừng trong hàng ngàn năm – được xem là yếu tố quyết định thành công của các dự án carbon rừng này. Những nỗ lực để bảo tồn rừng khó có thể thành công nếu những người dân sống trong rừng vẫn nghèo đói và chịu áp lực tài chính buộc phải chặt cây và khai thác đất đai.

Mặc dù vậy, vẫn có những dấu hiệu cho thấy đang có tiến triển trong việc mang lại lợi ích tài chính cho các quốc gia giảm thiểu nạn phá rừng và phân phối những lợi ích này cho các cộng đồng cư dân sống trong rừng.

Quỹ Đối tác Carbon Rừng do Ngân hàng Thế giới dẫn đầu (FCPF) hiện đã thực hiện các khoản thanh toán cho nhiều quốc gia vì những nỗ lực của họ trong việc giảm thiểu nạn phá rừng và tăng cường bảo vệ rừng - thường được gọi là REDD+.

Ghana đã nhận được khoản thanh toán đầu tiên từ FCPF vào tháng 01 năm 2023, khoảng 15 năm sau khi bắt đầu đối thoại với các bên liên quan quốc tế. Phát biểu tại cuộc họp báo vào tháng 3, Roselyn Fosuah Adjei, giám đốc biến đổi khí hậu tại Ủy ban Lâm nghiệp Ghana, cho biết 69% số tiền Ghana nhận được từ FCPF được dành cho các cộng đồng.

Bà Fosuah Adjei nói rằng khả năng cung cấp những lợi ích hữu hình này trên thực địa đang “giới thiệu sự tin tưởng vào toàn bộ thị trường carbon”. “Bây giờ chúng tôi có các cộng đồng nhận được khoản thanh toán carbon, khoản tiền đó họ được giữ trực tiếp, trong tài khoản của họ - và chúng tôi có các thỏa thuận quản trị giúp họ tự sử dụng các khoản tiền này.”

Moroge đồng ý rằng Ghana là một câu chuyện thành công cho thấy những "tác động chuyển đổi" có thể đến từ các dự án carbon rừng. Ông nói: "Tôi tin rằng có nhiều điều tốt đẹp đang diễn ra hơn những gì đang được báo cáo ngay bây giờ", đồng thời nói thêm rằng tiến bộ ở các quốc gia như Ghana "củng cố niềm tin và quan điểm của tôi rằng thị trường carbon rừng có thể hoạt động rất tốt và đang hoạt động ở một số nơi".

"Ngoài việc nhận được tài trợ thông qua FCPF, vào tháng 12 năm ngoái, Ghana và Costa Rica đã trở thành những quốc gia đầu tiên đồng ý bán tín dụng carbon theo chương trình REDD + theo khu vực cho liên minh LEAF. Liên minh bao gồm các tập đoàn đa quốc gia và chính phủ cung cấp "thanh toán dựa trên kết quả" cho các quốc gia giảm thiểu nạn phá rừng.

Giống như Ghana, Costa Rica đang tìm cách hướng nguồn thu từ các dự án carbon rừng đến các cộng đồng. Tatiana Martinez, một lãnh đạo của người dân bản địa Bribri, nói với The Ethical Corporation rằng hai cộng đồng đã bắt đầu nhận thanh toán vào năm ngoái và đã sử dụng nguồn tài trợ để hỗ trợ các doanh nhân và đầu tư vào cơ sở hạ tầng như cơ sở vật chất trường học.

Rõ ràng còn rất nhiều việc phải làm để mở rộng các cách tiếp cận như vậy. Martinez chỉ ra rằng phải mất hơn 10 năm đối thoại và đàm phán trước khi các cộng đồng ở Costa Rica bắt đầu nhận được thanh toán. Và cô ấy nói thêm rằng các dự án đầu tiên REDD+ ở Costa Rica tuân theo một quá trình theo quy trình "phương Tây", đặc biệt là trong giai đoạn đầu. Cô nhấn mạnh, chính phủ cần phải có cách tiếp cận văn hóa phù hợp trong việc tham gia với các cộng đồng cư dân sống trong rừng để đảm bảo họ hiểu đầy đủ về các quy trình.

Cải thiện các cơ chế đàm phán các thỏa thuận chia sẻ lợi ích sẽ giúp các cộng đồng cư dân sống trong rừng nhận được phần công bằng từ nguồn thu nhập carbon. Nhưng một vấn đề lớn hơn: thế còn nếu nguồn tiền này không lớn như mong đợi thì sao?

Các vụ bê bối nổi bật xung quanh các chương trình bù trừ được thiết kế kém đã làm lung lay niềm tin vào thị trường carbon tự nguyện. Và nhiều chương trình nhận được sự giám sát khắt khe nhất là các dự án REDD+ nhằm tránh phát thải.

Một phần, điều này phản ánh khó khăn trong việc chứng minh rằng các dự án tránh carbon hoạt động hiệu quả như quảng cáo; nhiều dự án REDD+ bị các báo cáo truyền thông gán má "vô giá trị" giả vờ bảo vệ những khu rừng dường như không thực sự gặp nguy hiểm trước mắt.

Một nhóm 10 dự án carbon rừng trên hợp đồng Nature X của Climate Impact X có trụ sở tại Singapore hiện đang được giao dịch ở mức khoảng 1,5 đô la, sau khi được ra mắt vào tháng 7 năm ngoái với giá 5 đô la. (Ngược lại, CIX tuần này đã ra mắt hợp đồng loại bỏ carbon đầu tiên, một nhóm 12 dự án trồng rừng mới, phục hồi rừng và phủ xanh lại, với giá mở cửa là 13,10 đô la.)

Tháng trước, Mikkel Larsen, giám đốc điều hành của CIX, bất ngờ tuyên bố kế hoạch rời đi, nói rằng ông muốn tập trung cho gia đình.

Trước đó, ông từng cho biết trong một bài đăng trên LinkedIn đánh dấu Ngày Quốc tế Rừng rằng giá tín dụng carbon rừng "hầu như không trang trải được chi phí cận biên, chứ chưa nói đến việc trả lương đầy đủ cho các cộng đồng địa phương".

Để ứng phó với cuộc khủng hoảng niềm tin vào thị trường carbon tự nguyện, nhiều tổ chức đang tăng gấp đôi nỗ lực để đảm bảo các dự án "có tính toàn vẹn cao" có thể được xác minh một cách đáng tin cậy. Ví dụ, liên minh LEAF sẽ chỉ mua tín dụng carbon tuân thủ Tiêu chuẩn Xuất sắc Môi trường REDD+, được gọi là TREES, do Kiến trúc Giao dịch REDD+ (ART) thực hiện. Chương trình đảm bảo giá cơ bản ít nhất là 10 USD/tấn, được trả bởi các công ty mua tín dụng.

Moroge nói, "Một lý do thực sự để lạc quan" là các sáng kiến như ART TREES có nghĩa là bây giờ việc phân biệt các dự án carbon rừng toàn vẹn cao với "những dự án không đạt yêu cầu" trở nên dễ dàng hơn nhiều.

Tuần này, Hội đồng Toàn vẹn cho Thị trường Carbon Tự nguyện đã đặt tên cho các chương trình tín dụng carbon đầu tiên được đánh giá là đáp ứng các tiêu chí toàn vẹn cao được nêu ra trong Nguyên tắc Carbon cốt lõi (CCP) của hội đồng.

ACR (trước đây là Sổ đăng ký Carbon Mỹ), Khu bảo tồn Hành động Khí hậu (CAR) và Tiêu chuẩn Vàng đã được hội đồng quản trị của Hội đồng Toàn vẹn phê duyệt là các chương trình đủ điều kiện theo CCP. Tuy nhiên, ICVCM được báo cáo là cần thêm thời gian để đánh giá tính đủ điều kiện của Verra, chiếm khoảng 70% thị trường.

Trong khi đó, những người ủng hộ các dự án carbon rừng đang tăng gấp đôi nỗ lực để thuyết phục những người mua tín dụng rằng việc ưu tiên loại bỏ hơn tránh phát thải là một cách tiếp cận phi logic. Roselyn Fosuah Adjei của Ghana trích dẫn một phép ẩn dụ về bồn tắm bị rò rỉ - lưu ý rằng việc đơn giản là lấy nước ra khỏi bồn bị rò rỉ mà không sửa chữa vết rò rỉ sẽ là "hoạt động vô ích".

Ngoài ra, cần phải công nhận rằng các khu rừng nhiệt đới không chỉ đơn thuần là bể chứa carbon. Các khu rừng nhiệt đới tạo nên sự đa dạng sinh học phong phú nhất của hành tinh và cung cấp sinh kế cho tới 1,6 tỷ người. Tầm quan trọng của việc bảo tồn chúng không thể chỉ được đo lường thông qua lăng kính đơn giản về lợi nhuận và thua lỗ carbon.

Nguồn: The News

Từ khóa: tín chỉ carbon, bảo vệ rừng, thị trường tín chỉ carbon