Các nước ASEAN đang nghiên cứu tính khả thi của việc nới lỏng sự quản lý nhà nước trong ngành điện lực, mặc dù mỗi nước có một tốc độ khác nhau. Khái niệm này liên quan đến quá trình trình chuyển đổi từ mô hình giá điện cố định do nhà nước quản lý, sang mô hình giá thả nổi theo cơ chế thị trường.

Một số nước ASEAN đang bước vào hành trình nới lỏng quản lý ngành điện để tăng cường phát triển bền vững. Với cơ chế giá thị trường, các công ty điện lực sẽ buộc phải hoạt động hiệu quả hơn và tìm ra những giải pháp sản xuất năng lượng mới, theo hướng bền vững về mặt xã hội, kinh tế và môi trường.

Trong 15 năm qua, nhu cầu tiêu thụ điện của ASEAN đã tăng lên 60%. Nhu cầu sẽ tiếp tục tăng, dự kiến lên gấp đôi vào năm 2030, khi mà các nền kinh tế đang phát triển của ASEAN vẫn còn trong giai đoạn mở rộng. Để có thể đáp ứng nhu cầu này, hiệu năng sản xuất sẽ trở thành nhân tố trọng tâm trong ngành điện.

Tại ASEAN, mức độ quan tâm của các nước dành cho chủ đề nới lỏng quản lý ngành điện rất khác nhau. Singapore, Malaysia, Thái Lan và Philippines đều đã tự do hóa thị trường bán lẻ điện. Nguyên nhân cũng khá đa dạng, bao gồm nhu cầu thúc đẩy giá cả cạnh tranh, hợp tác kinh doanh với các nhà sản xuất điện độc lập (IPP), và các khuyến nghị từ Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và Ngân hàng Thế giới (WB).

Ngược lại, những quốc gia như Indonesia lại có xu hướng chỉ cho phép các công ty dịch vụ công cộng nhà nước là đơn vị duy nhất được sản xuất điện. Quốc gia chuyên sản xuất dầu mỏ này có thể đang e ngại bởi những thất bại vấp phải trong quá khứ khi cố gắng tự do hóa ngành dầu khí.

Chậm và chắc có thể là cách để chiến thắng trong cuộc đua hướng đến tự do hóa

Những nước như Mỹ, Châu Âu và Australia có thể là nước đi đầu trong hành trình hướng đến nới lỏng quản lý ngành điện, nhưng không phải ai cũng được hưởng lợi từ chủ trương này.

Ví dụ, tại bang Texas (Mỹ), giá điện trung bình đã giảm 5,5% sau khi ngành điện lực được giao cho các công ty bán lẻ tư nhân. Tuy nhiên, tại Maryland, phần lớn người dân phải trả tiền nhiều hơn. Chỉ 3% người tiêu dùng tiết kiệm được tiền tự việc mua điện của các nhà cung ứng.

Để đảm bảo người tiêu dùng được hưởng lợi từ việc tự do hóa thị trường điện lực, và tránh một thất bại như tại Maryland, các nước ASEAN cần lấy quyền lợi của người tiêu dùng làm một trụ cột trong quá trình tự do hóa lĩnh vực này. Sau khi ký một hợp đồng với giá cước hấp dẫn, các khách hàng thường không kiểm tra và cập nhật những mức phí mới bị áp thêm. Tại Mỹ, nhiều nhà cung cấp điện thường tăng phí sau khi thời hạn ưu đãi ban đầu kết thúc, khiến nhiều khách hàng chịu thiệt.

Để bảo vệ người tiêu dùng,Cơ quan quản lý Thị trường Năng lượng Singapore (EMA) đã tạo ra một kênh tư vấn cho người tiêu dùng và một website để so sánh giá cả. Có những gói giá tiêu chuẩn và phi tiêu chuẩn để người tiêu dùng lựa chọn khi muốn thay đổi nhà cung ứng. Trong trường hợp xảy ra tranh chấp, người tiêu dùng cũng có thể tìm đến Hiệp hội Người tiêu dùng Singapore.

Để tránh những sai lầm: Singapore đang tạo ra một mô hình kiểu mẫu cho công tác nới lỏng ngành điện

Mặc dù đi chậm hơn so với nhiều nước phương Tây, nhưng Singapore đang dẫn đầu trong cuộc đua hướng đến tự do hóa bền vững với lợi ích người tiêu dùng. Tuy nhiên, lãnh thổ Singapore chỉ rộng khoảng 720 km2. Trong giai đoạn hiện tại, 12 nhà cung cấp điện khác nhau sẽ cạnh tranh trong một thị trường gồm 1,4 triệu hộ gia đình và kinh doanh. Quy mô thị trường là khá nhỏ, và có ít tiềm năng tăng trưởng.

Tiến sĩ Shi Xunpeng, Phó trưởng khoa kinh tế năng lượng tại Viện nghiên cứu Năng lượng, Đại học Quốc gia Singapore, cho biết: “Quyền tự do chọn lựa, cùng với sự cạnh tranh giữa các nhà bán lẻ, sẽ mang lại cho người tiêu dùng những nguồn cung ứng điện linh hoạt hơn, dịch vụ tốt hơn và chi phí có thể rẻ hơn.”

Vào năm 2015, Bộ trưởng Thương mại và Công nghiệp Singapore công bố kế hoạch mở cửa hoàn toàn đối với thị trường điện bán lẻ, để thúc đẩy cạnh tranh. EMA sẽ nhận trách nhiệm giám sát quá trình chuyển đổi. EMA đã bắt đầu hoạt động từ năm 2001, nhằm hỗ trợ những nỗ lực của chính phủ trong quá trình tự do hóa.

Từ khi kế hoạch tự do hóa ngành điện lực được công bố, SP Group - nhà cung cấp điện chính tại Singapore đã mất dần thị phần. Thị phần của họ trong phân khúc điện bán lẻ đã giảm từ 41,7% vào năm 2005 xuống còn 27,7% vào năm 2017. Mặc dù SP group là một công ty liên kết với chính phủ, nhưng chính phủ cũng không chùn tay trong kế hoạch tự do hóa.

Singapore chọn một cách tiếp cận thận trọng trong công tác triển khai thực tế. Họ khởi đầu bằng cách thử nghiệm với một vài doanh nghiệp, sau đó là một dự án thí điểm tại vùng Jurong. Hơn 30% cư dân tại Jurong đã thay đổi nhà cung cấp điện, và thanh toán thấp hơn 20% so với mức giá quy định.

Đến tháng 5/2019, dự án này sẽ được triển khai trên toàn Singapore. Hiện tại, chính phủ đang phổ biến những thông tin về các nhà cung cấp điện, và vận động người dân tìm hiểu những lựa chọn mà họ có được.

Suy cho cùng, vấn đề không phải là nước nào nới lỏng ngành điện lực sớm hơn, mà là người tiêu dùng sẽ được lợi như thế nào từ nó. Một quốc gia sẽ thất bại nếu người dân họ chịu thiệt hại vì giá điện cao hơn. Một cách tiếp cận thận trọng, đặt người tiêu dùng làm trọng tâm, là công thức để chiến thắng trong quá trình nới lỏng chính sách. Và bây giờ, các nước ASEAN nên học tập theo.

Nguồn: ASEAN Today

Từ khóa: ASEAN, hội nhập kinh tế, ngành điện lực, tự do hóa thị trường