Trong bối cảnh những cơn gió ngược ngày càng gia tăng, chính sách thương mại của EU nên tập trung ít hơn vào 'bàn tay vô hình' mà tập trung nhiều hơn vào tình hữu nghị.

Trong 5 năm qua, chính sách thương mại của Liên minh Châu Âu đã chịu áp lực nặng nề. Tranh chấp thương mại với Mỹ, đàm phán về việc Anh rời khỏi khối, đại dịch Covid-19, chiến tranh Ukraine và căng thẳng địa chính trị gia tăng đã đặt ra cho Ủy ban châu Âu những thách thức to lớn.

Quan hệ thương mại quốc tế đã bị ảnh hưởng nghiêm trọng bởi nhiều cuộc khủng hoảng, đặt ra những câu hỏi về hình thái của toàn cầu hóa và nảy sinh những ý tưởng mới như “tự chủ” và “dịch chuyển”. Nhà nước đang đóng vai trò ngày càng quan trọng và nhiều quốc gia một lần nữa theo đuổi các chính sách công nghiệp. Chính sách thương mại đang được sử dụng như một công cụ địa chính trị để bảo vệ lợi ích quốc gia.

Chiến lược vẫn được duy trì

Ủy ban đã đưa ra chiến lược năm 2021 cho "chính sách thương mại cởi mở, bền vững và kiên quyết", định hướng cho những năm tới. Chiến lược này vẫn duy trì hệ thống thương mại tự do và dựa trên luật lệ là giải pháp tốt nhất cho những thách thức hiện tại. Giống như trước đây - sau cuộc khủng hoảng tài chính và những tranh luận xung quanh Hiệp định Đối tác Thương mại và Đầu tư xuyên Đại Tây Dương (TTIP) và Hiệp định Kinh tế và Thương mại Toàn diện với Canada (CETA) - tính cởi mở và "thương mại tự do" vẫn được coi là định hướng cơ bản chủ đạo, với một vài bổ sung và điều chỉnh nhỏ.

Mặc dù vậy, chiến lược mới vẫn đưa ra ba thay đổi. Đầu tiên, thương mại phải thúc đẩy Thỏa thuận xanh châu Âu và chiến lược kỹ thuật số. Thứ hai, các quy định thương mại cần thúc đẩy thương mại bền vững và công bằng hơn. Và thứ ba, EU muốn hành động “ kiên quyết” hơn, chủ động đại diện cho lợi ích của EU.

Những gì nghe giống như một định hướng địa chính trị của EU thực chất lại mang màu sắc địa chính trị hơn trong chính sách thương mại. “Kiên quyết” ở đây chủ yếu đề cập đến việc theo đuổi lợi ích và khẳng định các quyền trong hệ thống Tổ chức Thương mại Thế giới đa phương và trong các hiệp định song phương với các quốc gia có cùng chí hướng.

Chiến lược của EU cũng đưa ra các đề xuất để hiện đại hóa WTO (Tổ chức Thương mại Thế giới). Việc cải cách và hồi sinh thành công hệ thống giải quyết tranh chấp của WTO sẽ củng cố vị thế của EU và phần nào bù đắp cho sự suy giảm tầm quan trọng của khối này, đặc biệt là so với Trung Quốc và Hoa Kỳ. EU cũng đã cố gắng làm cho các chuỗi giá trị linh hoạt hơn, trong đó có việc xây dựng mạng lưới thương mại với các nước láng giềng đáng tin cậy và các nước châu Phi. Cuối cùng, "Hiệu ứng Brussels" đã được đề cập đến, đặc biệt liên quan đến việc phổ biến các tiêu chuẩn bền vững của châu Âu.

Bức tranh ảm đạm

Kết thúc nhiệm kỳ lập pháp 5 năm, bức tranh hiện ra thật ảm đạm. Cải cách WTO vẫn xa tầm với, điều này được nhấn mạnh thêm một lần nữa tại hội nghị WTO không đi đến kết quả hồi tháng trước. Hoa Kỳ, được cho là một đối tác đáng tin cậy cho tự do thương mại hơn dưới thời chính quyền Joe Biden, vẫn duy trì chính sách thương mại hạn chế đối với Trung Quốc và không còn quan tâm đến WTO.

Thuế quan của Mỹ đối với thép và nhôm của EU đã được tạm dừng một phần nhưng vẫn chưa tìm được giải pháp dứt điểm. Hội đồng thương mại và công nghệ chung là sáng kiến xuyên Đại Tây Dương duy nhất.

Trong khi đó, việc mở rộng các hiệp định thương mại tự do song phương của EU đã bị đình trệ: chỉ có New Zealand là đạt được thỏa thuận mới. Thỏa thuận với Chile được gia hạn, trong khi Kenya phải chấp nhận một thỏa thuận duy trì ưu đãi thương mại. Các cuộc đàm phán với Australia đã thất bại; những nước khác như Ấn Độ và Indonesia đang gặp khó khăn. Thỏa thuận Mercosur với một số quốc gia Mỹ Latinh vẫn chưa được giải quyết và các cuộc đàm phán cũng như hội nghị thượng đỉnh với Liên minh châu Phi và các quốc gia châu Phi đều không đạt được tiến triển đáng kể nào.

EU đã ghi điểm về tính bền vững thông qua các hoạt động đơn phương như quy định về chuỗi cung ứng không phá rừng và chỉ thị thẩm định về tính bền vững của doanh nghiệp (chưa hoàn thiện), cũng như luật về Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) và đề xuất về một chương mới về tính bền vững trong các hiệp định thương mại tự do. Các biện pháp này nhằm mục đích tận dụng “Hiệu ứng Brussels” và phổ biến các tiêu chuẩn của EU như một hình thức địa chính trị.

Bất chấp những mục đích và tiềm năng tích cực, các quy định này đã gây ra sự bất bình ở các nước thứ ba, đặc biệt là ở phía nam bán cầu, nơi điều này bị coi là không chỉ đơn phương mà còn mang tính bảo hộ. Một giải pháp hợp tác hơn, với sự tham gia nhiều hơn của các nước này sẽ là phù hợp.

Cách tiếp cận toàn diện

Trước sự chuyển dịch sang cánh hữu dự kiến trong cuộc bầu cử Nghị viện Châu Âu, EU có thể sẽ rời bỏ một trật tự thương mại dựa trên luật lệ. Khi đó, việc sử dụng chính sách thương mại một cách tích cực về mặt địa chính trị với các công cụ và chính sách công nghiệp mới sẽ nằm trong khả năng. Tuy nhiên, điều này đòi hỏi EU phải có mục tiêu địa chính trị rõ ràng. Chi phí và lợi ích vẫn chưa chắc chắn.

Cho đến nay, Ủy ban Châu Âu đã tránh xa các biện pháp có thể gây hậu quả tiêu cực cho từng quốc gia thành viên. Các biện pháp trừng phạt chống lại Nga là một ngoại lệ - trong trường hợp này, có mục tiêu địa chính trị rõ ràng.

Một cách tiếp cận khác sẽ theo đuổi nhiều thỏa thuận hợp tác hơn với các đối tác thương mại, điều này không chỉ thúc đẩy thương mại và đầu tư thông qua các quy tắc rõ ràng và có thể thực thi, mà còn tạo điều kiện cho các hệ thống sản xuất và thương mại toàn cầu dân chủ, bền vững và công bằng hơn, đặc biệt là giữa EU và các nước thuộc khối Nam bán cầu. Mặc dù điều này có vẻ khó khăn trong bối cảnh chính trị hiện tại của EU, nhưng rủi ro khi tiếp tục hoạt động kinh doanh như thường lệ là EU sẽ ngày càngbị coi là kẻ đi nhờ kiểu thực dân mới ở các nước Nam bán cầu,chủ yếu tìm kiếm quyền khai thác nguyên liệu và thị trường xuất khẩu dưới vỏ bọc của dân chủ và 'các giá trị phương Tây'. Điều này cũng sẽ có tác động tiêu cực đến Thỏa thuận xanh và các chính sách chuyển đổi kỹ thuật số của EU.

Ngược lại, các đề nghị từ EU về việc hội nhập đáng kể vào các chuỗi giá trị do EU dẫn đầu và chuyển giao công nghệ chủ động hơn với các điều khoản thuận lợi có thể tạo điều kiện cho đối thoại với các nước Nam bán cầu. Nói tóm lại, trong bối cảnh quan hệ quốc tế đối đầu hơn, chính sách thương mại của EU nên thúc đẩy một cách tiếp cận hợp tác và toàn diện trong những năm tới.

Nguồn: Social Europe

Từ khóa: hợp tác, thương mại toàn cầu, EU