Khi Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) hình thành Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC) vào cuối năm 2015, các quốc gia thành viên cần hiểu rõ rằng con đường hướng tới hội nhập kinh tế và đô thị hóa bền vững có liên quan chặt chẽ với nhau. Các thành phố Đông Nam Á sẽ đóng một vai trò quan trọng trong việc mở ra AEC.

ASEAN đại diện cho một khu vực kinh tế năng động. Từ năm 1970 tới 2013, tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của ASEAN đã tăng hơn gấp mười lần - từ 129 tỷ USD lên 139 tỷ USD. Các nước sáng lập ASEAN đã đạt được tăng trưởng nhanh chóng trong những năm 1970 và 1980 sau khi mở cửa nền kinh tế đối với thương mại bên ngoài và đầu tư trực tiếp nước ngoài. Trong những năm gần đây, nhiều nước thành viên ASEAN khác cũng đã đạt được tốc độ tăng trưởng kinh tế cao.

Nhưng vai trò kinh tế của các thành phố ở ASEAN hiện chưaxứng tầm với tiềm năng kinh tế của ASEAN. UN-Habitat (Chương trình Định cư con người của Liên Hợp Quốc) ước tính rằng 47% dân số của khu vực sinh sống tại các thành phố, thị xã và sản xuất 80% GDP của Đông Nam Á.

Các thành phố Đông Nam Á đang bị ràng buộc để thực hiện vai trò mở rộng nền kinh tế trong tương lai tại khu vực nếu AEC được thực hiện thành công. Một báo cáo năm 2014 của Viện McKinsey Global đã phân tích cách thức mà khu vực Đông Nam Á có thể giải quyết những thách thức năng suất và tìm ra các chất xúc tác mới cho tăng trưởng kinh tế trong tương lai. Nhìn về triển vọng kinh tế của ASEAN, nghiên cứu đề xuất ba con đường dẫn đến sự thịnh vượng có thể đóng góp 19-42% GDP cho khu vực vào năm 2030. Hai trong số này liên quan trực tiếp đến vai trò mở rộng của các thành phố.

Thứ nhất, ASEAN cần 'nắm bắt thị phần lớn hơn của dòng chảy toàn cầu'. Điều này đòi hỏi phải tăng cường xuất khẩu trong và ngoài khối thương mại khu vực của AEC. Nó cũng bao gồm việc mở rộng cơ sở sản xuất của khu vực, đặc biệt khi các công ty đa quốc gia tìm kiếm các địa điểm sản xuất mới - thường đều là các trung tâm đô thị có dịch vụ tốt – trước sự gia tăng chi phí lao độngnhanh chóng, chẳng hạn như ở Trung Quốc.

Thứ hai, ASEAN cần kiểm soát làn sóng đô thị hóa. Từ giữa thế kỷ 20, khu vực Đông Nam Á đã chứng kiến ​​mức độ đô thị hóa chóng mặt. Từ 1950-2014, dân số đô thị trong khu vực Đông Nam Á đã tăng  từ 26 triệu lên 294 triệu,tăng 1000%.

ASEAN đã có một “tầng lớp tiêu dùng" đô thị khoảng 81 triệu hộ gia đình, theo báo cáo của McKinsey và con số này dự kiến sẽ tăng gấp đôi vào năm 2030. Tốc độ tăng ấn tượng về sức tiêu thụ tại các đô thị sẽ có tác động ở nhiều cấp độ, bao gồm cả nhu cầu về hàng hóa và dịch vụ tiêu thụ ngày càng tăng, và quỹ đất phát triển đô thị. Nhưng nó cũng sẽ gây ra một sự thay đổi trong sử dụng đất - từ đất nông nghiệp, đất rừng cho khu vực xây dựng đô thị - dẫn đến những lo ngại về an ninh lương thực, đa dạng sinh học và các hệ sinh thái. Và có khả năng việc mở rộng  “tầng lớp tiêu dùng” sẽ tàm tăng nhu cầu phương tiện cá nhân, tăng phát thải khí nhà kính.

Nhưng mặc dù đô thị hóa ở khu vực Đông Nam Á có tỷ lệ thuận với tăng trưởng kinh tế, không phải ai sống ở các thành phố cũng được hưởng lợi từ điều này. Bất bình đẳng thu nhập thành thị đang gia tăng trong khu vực Đông Nam Á và tỷ lệ dân số đô thị thuộc diện nghèo dao động từ 1% ở Malaysia tới 10% tại Lào. Nghèo đói và bất bình đẳng gia tăng ở đô thị Đông Nam Á cho thấy thiếu các chính sách tập trung để giải quyết những thách thức này.

ASEAN không nên bỏ qua những tác động của hội nhập kinh tế về đô thị hóa

Nghèo đói và bất bình đẳng tại cácđô thị sẽ phát sinh nhiều vấn đề tiêu cực, chẳng hạn như việc làm phi chính thức và định cư không chính thức (nhà ổ chuột). Trong năm 2011, tỷ việc làm phi chính thức tại đô thị được ghi nhận là 42% ở Thái Lan, 68% tại Việt Nam và 72% ở Indonesia. Và trong giai đoạn 1990-2012, dân số khu ổ chuột đô thị trong khu vực Đông Nam Á đã tăng từ 69triệu lên 80 triệu.

Để giải quyết vấn đề nghèo đói, bất bình đẳng, việc làm và định cư không chính thức, các nhà hoạch định chính sách đô thị cần phải xây dựng luật đất đai phù hợp, xây dựng nhà ở thu nhập thấp và các dịch vụ cơ bản như nước uống sạch, vệ sinh môi trường, thu gom chất thải rắn, giáo dục, y tế, năng lượng và giao thông vận tải. Chính quyền đô thị địa phương và quốc gia trong khu vực ASEAN cần phải phát triển các công cụ chính sách để phân phối lại thu nhập quốc dân cho những người không được hưởng lợi từ sự tăng trưởng kinh tế của thành phố. Cho đến khi điều này được thực hiện, nghèo đói, bất bình đẳng, việc làm và định cư không chính thức sẽ đặt ra những thách thức lớn đối với các nhà làm chính sách ASEAN.

Ngoài ra, ASEAN không nên bỏ qua những tác động của hội nhập kinh tế về đô thị hóa. Tạo 'một thị trường và cơ sở sản xuất duy nhất' thuộc AEC có khả năng làm thay đổi cảnh quan không gian và kinh tế của các khu định cư trong khu vực Đông Nam Á.

Đặc biệt, dòng chảy tự do của hàng hóa và dịch vụ sẽ liên quan trực tiếp đến quản trị và đô thị hóa bền vững. Sự di chuyển hàng hóa qua biên giới không phải chịu thuế có thể khiến hàng nhập khẩu giá rẻ tràn ngập thị trường trong nước trong khu vực. Điều này sẽ khiến nhiều cơ sở sản xuất tại địa phương phải đóng cửa, trong khi đó các cơ sở sản xuất thường được đặt tại các trung tâm đô thị. Các doanh nghiệp sẽ phải cạnh tranh với các tập đoàn đa quốc gia ở cấp khu vực và toàn cầu - với cơ hội thành công thấp.

Hiện chưa rõ làm thế nào các chính phủ quốc gia và chính quyền địa phương có thể  bảo vệ được các doanh nhân, doanh nghiệp và hoạt động kinh doanh địa phương. Phó mặc họ cho sự điều tiết của thị trường sẽ có tác động tiêu cực tiềm tàng đối với quá trình đô thị hóa bền vững và phát triển đô thị.

Các gói dịch vụ AEC bao gồm xây dựng, quản lý chất thải và cung cấp nước - tất cả liên quan trực tiếp đến các trung tâm đô thị. Ngành công nghiệp xây dựng chủ yếu là tư nhân trong khu vực Đông Nam Á, trong khi quản lý chất thải và cung cấp nước phần lớn là các dịch vụ của khu vực công trong khu vực, mặc dù điều này đang thay đổi theo hướng tư nhân hóa ở nhiều nơi.
Nếu các quy trình xây dựng do tư nhân lãnh đạo, hệ thống quản lý chất thải và cung cấp nước không được quản lý và điều chỉnh đúng cách - đặc biệt là  bởi các chính quyền địa phương đô thị, nơi thường có năng lực hành chính, kỹ thuật và tài chính nghèo nàn – điều này có thể dẫn đến những hậu quả xã hội và môi trường nghiêm trọng ở cấp địa phương.

Khi AEC chuẩn bị được hình thành vào cuối năm 2015, cách thức các nước thành viên ASEAN quản lý quá trình đô thị hóa bền vững sẽ cho thấy chức năng của AEC trong tương lai.

Theo http://humanrightsinasean.info – VQ

Từ khóa: Ảnh hưởng, AEC,quá trình đô thị hóa, ASEAN