Các quốc gia Trung Á đang dỡ bỏ các rào cản thương mại, giải quyết điều kiện tiên quyết cho việc hình thành một thị trường khu vực thống nhất. Các nỗ lực ngoại giao gần đây dường như đã thu hút sự chú ý của Điện Kremlin, nơi lo ngại rằng thương mại tự do hơn ở Trung Á sẽ tạo điều kiện cho việc mở rộng mạng lưới thương mại vượt qua Nga.

Việc tạo ra một thị trường Trung Á thống nhất cho phép hàng hóa và dịch vụ di chuyển liền mạch là mục tiêu trọng tâm của kế hoạch kinh tế khu vực được Hoa Kỳ hỗ trợ, được gọi là quy trình B5+1. Kế hoạch này, được đưa ra vào tháng 3, kêu gọi năm quốc gia Trung Á – Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Turkmenistan và Uzbekistan – dẫn đầu trong việc thúc đẩy thương mại tự do trong khu vực và đa dạng hóa các tuyến xuất khẩu.

Với các hoạt động ngoại giao sôi nổi vào giữa tháng 4, các nhà lãnh đạo Trung Á dường như có ý định khám phá tiềm năng của B5+1. Cơ sở lý luận của B5+1 cho rằng một Trung Á với thủ tục hải quan được đơn giản hóa, cùng với các cơ chế hiệu quả để bảo vệ quyền sở hữu và giải quyết tranh chấp thương mại, sẽ có thể thu hút thêm thương mại và đầu tư của phương Tây. Điều này sẽ khiến tuyến đường thương mại Hành lang giữa trở thành lựa chọn sinh lợi nhất cho chính quyền và doanh nghiệp khu vực.

Vào ngày 18 tháng 4, cuộc gặp giữa Tổng thống Uzbekistan Shavkat Mirziyoyev và người đồng cấp Tajik, Emomali Rahmon, đã đạt được 28 thỏa thuận liên bang bao gồm nhiều lĩnh vực chính trị, kinh tế và xã hội. Hai thỏa thuận nhằm mục đích tạo thuận lợi cụ thể cho thương mại Uzbek-Tajik, một thỏa thuận nhằm đơn giản hóa thủ tục hải quan tại các cửa khẩu biên giới đường bộ, đường sắt và đường hàng không, và một thỏa thuận khác bao gồm các quyền “sở hữu công nghiệp”.

Trước chuyến thăm của ông Mirziyoyev, khoảng 600 quan chức và giám đốc điều hành doanh nghiệp từ cả hai bang đã tham dự một diễn đàn đầu tư ở Dushanbe, thủ đô Tajik. Theo Bộ Thương mại Uzbekistan, những người tham gia quan tâm nhất đến việc phát triển các dự án chung trong lĩnh vực khai thác mỏ và năng lượng xanh. Họ cũng tập trung vào việc mở rộng thương mại.

Hãng tin Tajik Asia-Plus đưa tin, hai nước đang hợp tác để tạo ra một khu vực thương mại tự do tại cửa khẩu biên giới Oybek-Fotekhobod, cũng như xây dựng một trung tâm hậu cần tại Andarkhan, ở Thung lũng Ferghana. Ngoài ra, hãng thông tấn Khovar chính thức của Tajikistan đưa tin hai nước đang chuẩn bị loại bỏ nhu cầu điền vào các biểu mẫu giấy phép phê duyệt tốn thời gian tại các điểm biên giới Tajik-Uzbek cho xe tải chở hàng quá cảnh qua hai nước.

Theo con số chính thức của Tajik, kim ngạch thương mại song phương đạt tổng cộng 505 triệu USD vào năm 2023. Nhưng các quan chức đặt mục tiêu tăng kim ngạch hàng năm lên 2 tỷ USD trong những năm tới, theo báo cáo của phương tiện truyền thông Uzbek.

Con số tương tự – 2 tỷ USD cũng là mục tiêu kim ngạch song phương được Tổng thống Kazakhstan Kassym, Jomart Tokayev đề cập sau khi ông ký một loạt thỏa thuận song phương với Tổng thống Kyrgyzstan Sadyr Japarov vào ngày 19 tháng 4. Hai trong số thỏa thuận này liên quan đến các biện pháp nhằm giảm bớt căng thẳng xuyên biên giới. Tại cuộc họp báo sau lễ ký kết, Tokayev cho biết mục tiêu song phương chính là thúc đẩy trao đổi hàng hóa sản xuất.

“Chúng tôi đã đi đến kết luận chung rằng sẽ không có vấn đề nào chưa được giải quyết giữa các hai nước. Sự chú ý đặc biệt được dành cho việc tăng cường quan hệ thương mại và kinh tế”, Tokayev nói. Ông cho biết thêm rằng “các biện pháp cụ thể” đang được thực hiện để tạo thuận lợi cho thương mại, bao gồm cả việc số hóa các hoạt động hải quan tại nhiều cửa khẩu biên giới Kazakhstan-Kyrgyz. Việc nâng cấp dự kiến sẽ được hoàn thành vào năm 2028.

Sau cuộc hội đàm với Japarov, Tokayev đã tổ chức các cuộc thảo luận qua điện thoại với Mirziyoyev của Uzbekistan vào ngày 23 tháng 4. Mặc dù có rất ít thông tin chi tiết về nội dung của các cuộc đàm phán này, nhưng thương mại khu vực có thể là một chủ đề. Dịch vụ báo chí của tổng thống Tokayev lưu ý: “Sự phát triển năng động của quan hệ song phương và hợp tác ở cấp khu vực đã được nhấn mạnh”.

Số liệu thống kê thương mại chỉ ra rằng lưu lượng vận chuyển hàng hóa bằng xe tải liên bang đã tăng lên đáng kể ở Trung Á vào đầu năm 2024. Nhưng không phải tin tức nào cũng tốt cho những người thúc đẩy thương mại tự do.

Có lẽ mối quan hệ song phương rạn nứt nhất ở Trung Á vào thời điểm hiện tại là Tajikistan-Kyrgyzstan; kim ngạch thương mại giữa hai bang này chỉ đạt 2,2 triệu USD trong quý đầu tiên của năm 2024, bằng 1/5 so với cùng kỳ năm ngoái. Tranh chấp biên giới đã gây ra xung đột vũ trang trong những năm gần đây và khoảng 10% biên giới Tajik-Kyrgyz vẫn chưa được phân định.

Tất cả các hoạt động tại Trung Á nhằm hỗ trợ thương mại dường như đều làm xáo trộn Moscow. Một bài báo về các diễn biến ngoại giao gần đây ở Trung Á, được công bố vào ngày 21 tháng 4 bởi tờ báo thân với Điện Kremlin Nezavisimaya Gazeta, đã tìm cách hạ thấp tiềm năng của một thị trường hoạt động trên toàn khu vực.

Bài báo dẫn lời một “chuyên gia về Trung Á” tên là Serdar Aitkov, người chỉ ra rằng Turkmenistan sẽ vẫn là trở ngại lớn trong tương lai gần đối với những nỗ lực thúc đẩy kết nối. Một trong số những vấn đề của đất nước là thiếu hụt nghiêm trọng nguồn nhân lực đủ trình độ để tổ chức hợp tác quốc tế trong khuôn khổ các cơ chế hợp đồng. Mặc dù vậy, sự quan tâm của Ashgabat trong việc mở rộng thương mại khu vực dường như khá cao, được chứng minh bằng sự đại diện lớn mà chính phủ đã gửi đến Hội nghị B5+1 khai mạc tại Almaty. Alexander Knyazev, một nhà nghiên cứu tại Đại học MGIMO, một trong những tổ chức giáo dục đại học uy tín nhất của Nga, mô tả cuộc thảo luận về hội nhập kinh tế khu vực là quá sớm, chỉ ra rằng không có cuộc thảo luận thương mại đa phương nào đạt được tiến bộ trong việc hình thành một thị trường chung. Knyazev cho rằng sự kết hợp của các hiệp định song phương, “không phải các định dạng đa phương ảo tưởng”, sẽ định hình thương mại khu vực, ảnh hưởng đến tầm nhìn B5+1.

Mặc dù vậy, các hiệp định song phương giúp các quốc gia trong khu vực dễ dàng tìm thấy điểm chung hơn. Thông cáo được đưa ra vào cuối hội nghị B5+1 ở Almaty lưu ý rằng “chi phí thương mại và vận chuyển ở Trung Á không có đất liền cao hơn 60% so với các quốc gia có kết nối với biển”, tiếp tục lưu ý rằng “những người tham gia đồng ý rằng chi phí thương mại có thể được giảm bớt bằng cách giải quyết các rào cản phi địa lý cản trở dòng hàng hóa và con người xuyên biên giới.”

Các thỏa thuận được ký vào giữa tháng 4 cho thấy các nhà lãnh đạo Trung Á đang giải quyết điểm mấu chốt này.

Nguồn: Eurasianet

Từ khóa: Trung Á, rào cản, thỏa thuận, định hình thương mại, ngoại giao