Trong lúc các tập đoàn đa quốc gia tìm cách đa dạng hóa, thúc đẩy phục hồi và kết nối chuỗi cung ứng, giảm phụ thuộc vào một quốc gia, Việt Nam đã trở thành điểm sáng hàng đầu thu hút đầu tư trong lĩnh vực sản xuất vì có vị trí chiến lược và lợi thế về vận chuyển, nguồn lao động và chi phí sản xuất cạnh tranh.

So với các nước Đông Nam Á khác, Việt Nam nổi bật với nhiều cảng hàng không, cảng biển quốc tế kết nối với tuyến đường sắt, tạo thuận lợi cho hoạt động sản xuất và vận tải.

Năm 2020, lĩnh vực chế biến và chế tạo tiếp tục dẫn đầu về thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) của cả nước, chiếm 58,2% tổng vốn đầu tư. Với những đóng góp của lĩnh vực này, nền kinh tế Việt Nam được dự báo sẽ lấy lại động lực và đạt mức tăng trưởng GDP từ 6 đến 6,5% vào năm 2022.

Trong năm 2020-2021, do ảnh hưởng của đại dịch COVID-19, lĩnh vực sản xuất rơi vào tình trạng gián đoạn chuỗi cung ứng nghiêm trọng. Việc các doanh nghiệp tạm thời đóng cửa, giao thông khó khăn và thiếu nhân viên đã góp phần làm giảm sản lượng sản xuất ở Việt Nam.

Tuy nhiên, sau khi các lệnh hạn chế di chuyển được nới lỏng, hoạt động kinh doanh tại Việt Nam đã nhộn nhịp trở lại với niềm tin của người tiêu dùng đang dần hồi phục.

Theo báo cáo của IHS Markit, chỉ số quản lí thu mua (PMI) trong lĩnh vực sản xuất của Việt Nam đã tăng từ 52,1 trong tháng 10 lên 52,2 trong tháng 11; phần lớn là do các chương trình ưu đãi của chính phủ và lượng đơn đặt hàng mới nhiều hơn. PMI điểm từ 50 trở lên nghĩa là có sự mở rộng trong lĩnh vực sản xuất.

Các động lực chính của ngành sản xuất

Ngành công nghiệp sản xuất được thúc đẩy vì nhiều lý do quan trọng. Thứ nhất, Việt Nam được giới thiệu là công xưởng sản xuất giá rẻ với phí nhân công cạnh tranh. Trung bình, phí nhân công của Việt Nam là 2,99 USD/giờ (68.000 đồng), chỉ bằng một nửa so với Trung Quốc là 6,50 USD/giờ (148.000 đồng). Điều này góp phần nâng cao vị thế của Việt Nam, nơi có hiệu quả chi phí hơn so với các đối tác khác trong khu vực.

Thứ hai, Việt Nam có một lực lượng lao động dồi dào, có trình độ học vấn tốt và điều này giúp cho Việt Nam trở thành một công xưởng sản xuất hấp dẫn. Ngoài ra, chính phủ đã cung cấp nhiều khóa đào tạo, giáo dục nghề nghiệp khác nhau để trang bị kỹ năng cho lực lượng lao động.

Hiện nay, với tình trạng thiếu lao động và thiếu nhân công lành nghề trong các ngành như công nghệ thông tin, chính phủ đã đưa ra các chiến lược và chương trình khuyến khích như: phê duyệt Chiến lược phát triển giáo dục nghề nghiệp giai đoạn 2021-2030 và ban hành Quyết định số 17 về hỗ trợ học nghề. Hành động này nêu bật cam kết của Việt Nam trong việc nâng cao hiệu quả giáo dục đào tạo cho thị trường lao động.

Việc tham gia nhiều hiệp định thương mại tự do (FTA), chẳng hạn như Hiệp định Thương mại Tự do Châu Âu - Việt Nam (EVFTA), Hiệp định Thương mại Tự do Vương quốc Anh - Việt Nam (UKVFTA) và Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) đã góp phần tăng cường khả năng cạnh tranh của Việt Nam với vai trò là một công xưởng sản xuất – xuất phẩu chi phí thấp.

Việt Nam tận dụng lợi thế về cắt giảm thuế quan từ việc tham gia các hiệp định thương mại tự do. Lợi thế này được tận dụng cả trong Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC) và với Châu Âu, Mỹ để thu hút các công ty xuất khẩu đặt xưởng sản xuất tại Việt Nam và xuất khẩu sang các nước đối tác ngoài ASEAN.

Ngoài ra, Việt Nam đã được hưởng lợi từ cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung do Mỹ áp mức thuế cao hơn đối với nhiều mặt hàng xuất khẩu của Trung Quốc, khiến các nhà sản xuất chuyển công xưởng sản xuất khỏi Trung Quốc để hướng tới các công xưởng sản xuất thay thế như Việt Nam.

Nhìn chung, Việt Nam đã phát triển để trở thành một địa điểm sản xuất chi phí thấp và linh hoạt ngoài Trung Quốc; tuy nhiên, Việt Nam vẫn cần tiếp tục phát triển để tận dụng hết tiềm năng sản xuất của mình.

Chính sách khuyến khích hoạt động sản xuất của Chính phủ

Chính phủ gần đây đã ban hành Nghị định số 57/2021/NĐ-CP (Nghị định 57) liên quan đến các ngành công nghiệp hỗ trợ, cung cấp nguyên liệu, phụ tùng, linh kiện cho các ngành sản xuất công nghiệp chính như cơ khí điện tử, dệt may, da giày, công nghệ cao và sản xuất ô tô.

Khoản thuế được tiết kiệm từ ưu đãi của Nghị định 57 sẽ hỗ trợ tài chính cho các doanh nghiệp bị ảnh hưởng bởi đại dịch. Điều này cũng sẽ củng cố niềm tin của doanh nghiệp vào Chính phủ thông qua các nỗ lực cải cách cơ chế và chính sách thuế; từ đó thúc đẩy môi trường kinh doanh thuận lợi hơn ở Việt Nam.

Theo Nghị quyết số 115/NQ-CP năm 2020, Chính phủ đặt mục tiêu đến năm 2025, doanh nghiệp Việt Nam có khả năng sản xuất các sản phẩm công nghiệp hỗ trợ có tính cạnh tranh cao, đáp ứng được 45% nhu cầu thiết yếu cho sản xuất, tiêu dùng trong nội địa.

Hơn nữa, Việt Nam đã ban hành một số ưu đãi thuế như giảm thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) đối với các dự án sản xuất, đầu tư lớn quy mô vốn trên 6.000 tỷ đồng (tương đương 264 triệu USD), các khu công nghệ cao, một số khu công nghiệp nhất định và các khu vực có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn.

Ngoài ra, các ưu đãi cũng được áp dụng đối với lĩnh vực công nghệ cao cũng như dệt may, CNTT, lắp ráp ô tô, v.v.

Các ngành công nghiệp mũi nhọn thúc đẩy sản xuất

Hàng may mặc, dệt may và giày dép

Ngành công nghiệp dệt may Việt Nam có bước phát triển mạnh mẽ và ngày càng đóng vai trò quan trọng trong tăng trưởng kinh tế, góp phần đưa Việt Nam trở thành nước xuất khẩu hàng may mặc lớn thứ tư trên thị trường thế giới, sau Trung Quốc và EU.

Theo Hiệp hội Dệt may Việt Nam (VITAS), trong 09 tháng đầu năm 2021, tổng giá trị xuất khẩu hàng dệt may của Việt Nam ước đạt 29 tỷ USD, tăng 13,2% so với cùng kỳ năm 2020.

VITAS cũng dự đoán rằng vào năm 2022, khi hoạt động sản xuất dần trở lại bình thường, ngành may mặc sẽ đạt giá trị xuất khẩu khoảng 39 tỷ đến 42 tỷ USD.

Việt Nam đã phát triển trở thành nhà cung cấp giày dép và may mặc lớn thứ hai cho Mỹ sau Trung Quốc. Việt Nam cũng là một trong những trung tâm sản xuất quan trọng của châu Á và sản xuất hàng hóa cho một số thương hiệu lớn nhất về công nghệ, hàng may mặc và đồ thể thao ở phương Tây.

Chẳng hạn, Nike có 200 nhà máy sản xuất; trong khi Adidas có 76 nhà máy tại Việt Nam và Việt Nam đứng thứ hai về về số lượng nhà máy toàn cầu của Adidas. Theo thống kê, cả Nike và Adidas đều sản xuất các sản phẩm chính của họ ở Việt Nam nhiều hơn ở Trung Quốc.

Sau khi bị ảnh hưởng bởi COVID-19, chính phủ đã quan tâm nhiều hơn đến việc thúc đẩy phục hồi của ngành này. Để khôi phục sản xuất, Bộ Công Thương có kế hoạch để tháo gỡ các nút thắt và hỗ trợ để giúp các nhà máy hoạt động trở lại, đồng thời tận dụng các đơn đặt hàng từ thị trường châu Âu và châu Mỹ.

Trong khi đó, trước việc tắc nghẽn ở cửa khẩu biên giới Trung Quốc - Việt Nam do các biện pháp ngăn chặn từ Trung Quốc, Bộ Công Thương đề nghị các doanh nghiệp xem xét sử dụng các phương tiện vận tải khác ngoài vận tải đường bộ, đường sắt.

Ví dụ, các doanh nghiệp có thể cân nhắc việc sử dụng vận tải hàng hải và thay đổi các tuyến thương mại sang các tỉnh khác để giảm bớt tắc nghẽn. Bộ Công Thương cũng sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc thực hiện chiến lược phát triển ngành dệt may, da giày đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2035 và xây dựng chương trình phát triển bền vững các ngành đến năm 2030.

So với nhiều đối thủ, ngành dệt may Việt Nam có những lợi thế nhất định về chất lượng sản phẩm, kỹ thuật, khả năng đáp ứng các yêu cầu khắt khe về lao động, ưu đãi thuế quan từ các hiệp định thương mại tự do (FTA) mang lại. Nhìn chung, ngành dệt may dự báo cần sự phục hồi lâu hơn nhưng sẽ ổn định hơn trong trung hạn với nhiều cơ hội cho các nhà đầu tư nước ngoài.

Thiết bị điện, điện tử

Trong những năm gần đây, mặc dù có sự phát triển mạnh mẽ nhưng ngành điện tử Việt Nam vẫn tụt hậu so với thị trường thế giới bởi vì chưa có những thành tích đáng kể hay sự đột phá để cạnh tranh trong lĩnh vực công nghệ. Tuy nhiên, Chính phủ Việt Nam đang muốn thay đổi điều này bằng cách thu hút các ngành công nghệ cao để phát triển và thúc đẩy, phát triển ngành này hơn nữa.

Trong giai đoạn 2020-2021, sự phát triển của ngành chủ yếu thể hiện ở việc thu hút các khoản đầu tư lớn từ các tập đoàn đa quốc gia, đặc biệt là các tập đoàn từ Hàn Quốc và Nhật Bản. Trong 08 tháng đầu năm 2021, các dự án FDI trong lĩnh vực sản xuất điện tử chiếm 95% tổng kim ngạch xuất khẩu của toàn ngành, với 33 dự án được cấp phép với tổng số vốn đăng ký trên 1,7 tỷ USD.

Foxconn - nhà cung cấp chính của Apple đã đầu tư vào Việt Nam 1,5 tỷ USD trong năm 2020 và tăng vốn đầu tư thêm 700 triệu USD, đồng thời tuyển dụng thêm 10.000 lao động địa phương vào năm 2021.

Tuy nhiên, Việt Nam hiện chỉ lắp ráp các bộ phận và gia công sản xuất đơn giản. Việt Nam vẫn chưa có được nguồn lực cần thiết và lực lượng lao động có tay nghề cao để sản xuất các linh kiện hoặc thiết bị chuyên dụng.

Các khu vực sản xuất chính

Hoạt động sản xuất của Việt Nam tập trung ở bốn vùng kinh tế trọng điểm (KTTĐ), bao gồm vùng KTTĐ Bắc Bộ, vùng KTTĐ miền Trung, vùng KTTĐ phía Nam và vùng KTTĐ Đồng bằng sông Cửu Long. Các khu vực này thu hút nhiều lĩnh vực sản xuất khác nhau, đặc biệt là nguồn lao động, công nghiệp hỗn hợp và cơ sở hạ tầng.

Vùng KTTĐ Bắc Bộ bao gồm bảy tỉnh và thành phố, cụ thể là Hà Nội, Hải Phòng, Quảng Ninh, Vĩnh Phúc, Bắc Ninh, Hải Dương, Hưng Yên. Các doanh nghiệp FDI ở vùng KTTĐ Bắc Bộ chiếm hơn 80% tổng kim ngạch xuất khẩu của khu vực.

Khu vực này tập trung các ngành công nghiệp nặng, dầu khí và công nghệ cao như sản xuất ô tô. Các xưởng sản xuất điện tử tập trung ở phía bắc, đặc biệt là ở khu vực đồng bằng sông Hồng.

Một trong những cơ sở sản xuất lớn nhất tại Việt Nam của Samsung đang tập trung phân phối điện thoại di động và máy tính bảng ở miền Bắc. Năm 2022, Samsung có kế hoạch chuyển các hoạt động nghiên cứu và phát triển (R&D) về phía Tây Hà Nội, biến Việt Nam trở thành trung tâm R&D lớn nhất Đông Nam Á của tập đoàn này.

Vùng KTTĐ miền Trung bao gồm thành phố Đà Nẵng, Thừa Thiên-Huế, Quảng Nam, Quảng Ngãi và Bình Định là những địa phương hấp dẫn về kinh tế biển và nông nghiệp. Các hoạt động chế biến thực phẩm, đồ uống và thức ăn chăn nuôi tập trung ở khu vực này nhiều hơn so với miền Bắc và miền Nam. Trên thực tế, trong những năm gần đây, thành phố Đà Nẵng nổi lên như một trung tâm về thủy sản, chế biến thực phẩm, công nghệ thông tin và sản xuất.

Trong khi đó, vùng KTTĐ phía Nam của Việt Nam có các hoạt động sản xuất và dịch vụ đa dạng hơn miền Bắc. Khu vực này bao gồm Bình Dương, Tây Ninh, Long An, Đồng Nai, Bà Rịa - Vĩnh Tàu và Thành phố Hồ Chí Minh. Ngành công nghiệp may mặc tập trung ở miền Nam với Thành phố Hồ Chí Minh là một trong những nhà sản xuất hàng may mặc lớn nhất cả nước. Trong số 6.000 nhà máy trên toàn quốc, hơn 70% số đó được đặt tại Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh hoặc gần đó.

Thách thức và cơ hội

Mặc dù đang trong thời kỳ đại dịch COVID-19, Việt Nam vẫn được coi là trung tâm sản xuất chủ chốt và đang tiếp tục phát triển, tồn tại sau sự gián đoạn của chuỗi cung ứng toàn cầu.

Việt Nam vẫn phải đối mặt với nhiều thách thức. Ví dụ, quy mô lực lượng lao động của Việt Nam khoảng 56 triệu người, ít hơn gần 14 lần so với Trung Quốc.

Chính quyền địa phương xem xét các hồ sơ rất kỹ lưỡng, dẫn đến việc tốn nhiều thời gian để phê duyệt dự án, đặc biệt là các dự án sử dụng công nghệ lạc hậu. Hơn nữa, hành lang pháp lý về môi trường còn rườm rà, nhiều hạn chế về sử dụng đất.

Do đó, các nhà đầu tư nên nghiên cứu, thẩm tra thị trường cẩn thận và tìm kiếm lời khuyên từ một công ty chuyên nghiệp trước khi đầu tư vào một dự án sản xuất.

Nguồn: Vietnam Briefing

Từ khóa: ngành sản xuất, tăng trưởng Việt Nam