Tổng giám đốc mới của WTO cũng có thể giúp giải quyết vấn đề về mô hình thuộc địa, vốn đang kìm hãm sự phát triển của châu Phi.

Mặc dù châu Phi chiếm 2% thương mại toàn cầu nhưng việc một người châu Phi đứng đầu Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) vào đầu tháng 11 là hoàn toàn hợp lý.

Đối với lục địa nghèo nhất thế giới, đây sẽ là một cột mốc quan trọng. Tại thời điểm mà phần lớn thế giới đang quay lưng lại với tự do thương mại, châu Phi lại đang cam kết đi theo thương mại tự do để đưa lục địa thoát khỏi tình trạng nghèo đói, nhiều hơn bất cứ lúc nào hết kể từ khi châu lục này giành được độc lập.

Mặc dù quyền hạn của Tổng giám đốc WTO trong việc tác động đến chính sách thương mại toàn cầu còn hạn chế, nhưng nền tảng này sẽ mang lại cho châu Phi cơ hội giải quyết một số bất bình đẳng của hệ thống thương mại thế giới đang kìm hãm sự phát triển của châu lục này.

Một trong những bất bình đẳng nêu trên là những khoản trợ cấp nông nghiệp khổng lồ ở châu Âu, Mỹ và Nhật Bản, làm cho châu Phi, một châu lục với rất nhiều diện tích đất không sử dụng, không có động lực để trồng trọt từ lúa mì, bông đến đường để xuất khẩu ra thế giới. Đôi khi châu Phi sử dụng điều này như một cái cớ, nhưng việc châu lục này chi 90 tỷ đô la để nhập khẩu thực phẩm mỗi năm là điều không thể chấp nhận được.

Hippolyte Fofack, Nhà kinh tế trưởng tại Ngân hàng xuất nhập khẩu Châu Phi, chỉ ra sự bất hợp lý về thuế quan, trong đó hàng hóa chế biến lại bị áp thuế nhập khẩu cao hơn, làm nản lòng các nhà xuất khẩu Châu Phi. Thực tế trên khiến châu Phi khó thoát khỏi mác “nền kinh tế thuộc địa”, khiến châu Phi chỉ lẩn quẩn trong việc xuất khẩu nguyên liệu thô chưa qua chế biến.

Có những cách lý giải khác nhau cho việc tại sao châu Phi bị mắc kẹt trong mô hình thương mại thuộc địa, trong đó có lý do tầng lớp kinh doanh cấu kết với tầng lớp chính trị, cho rằng việc kiếm tiền thông qua kinh doanh chênh lệch giá dễ dàng hơn là sản xuất. Ông Fofack đưa ra ví dụ về thuế quan của dầu thô và dầu tinh chế để cho thấy sự vô lý, chẳng hạn như Mỹ và Ấn Độ mua dầu thô từ Nigeria và Equatorial Guinea chỉ để xuất khẩu ở dạng tinh chế trở lại châu Phi.

Việc có thêm một thành viên từ châu Phi trong ban điều hành WTO sẽ không là một hành động nhằm đảm bảo yếu tố cơ cấu về địa lý. Bà Amina Mohamed - Thư ký nội các về Thể thao, Di sản và Văn hóa của Kenya, và Bà Ngozi Okonjo-Iweala - cựu Bộ trưởng tài chính Nigeria, là hai ứng cử viên châu Phi đạt đủ tiêu chuẩn.

Trong hai người, bà Mohamed có nhiều kinh nghiệm thương mại hơn. Bà Mohamed là một luật sư được đào tạo bài bản, từng đảm nhiệm vai trò chủ tịch Đại hội đồng WTO. Và khi là Bộ trưởng Ngoại giao của Kenya, Mohamed đã giành được lời khen ngợi vì đã chủ trì cuộc họp cấp bộ trưởng năm 2015 ở Nairobi, đạt được thỏa thuận về sự kiềm hãm đối với trợ cấp xuất khẩu nông nghiệp và thỏa thuận mới trong lĩnh vực công nghệ thông tin.

Bà Okonjo-Iweala có ít kinh nghiệm thương mại nhưng có nhiều ảnh hưởng quốc tế hơn, đặc biệt là ở Mỹ, nơi bà được nhiều người biết đến và gần đây đã trở thành công dân của Mỹ. Bên cạnh sự ủng hộ mạnh mẽ từ chính phủ Nigeria, bà Okonjo-Iweala còn có một đội ngũ vận động tranh cử giàu về tài chính, giúp loại bỏ các ứng cử viên tiềm năng khác để dọn đường cho bà.

Cho dù ai sẽ trở thành tổng giám đốc WTO tiếp theo – còn có ba ứng cử viên khác, người đó cũng sẽ hành động như vậy vào thời điểm Mỹ và Trung Quốc đang tiến hành một cuộc chiến thương mại khốc liệt và chủ nghĩa bảo hộ đang trở nên dễ chấp nhận hơn. Ngay cả Boris Johnson, thủ tướng Anh, một người ủng hộ hàng đầu của tự do thương mại, cũng đang bảo lưu quyền vung tiền vào các ngành chiến lược.

Tuy nhiên, châu Phi đang đi theo hướng khác. Năm nay, bất chấp đại dịch, 54 quốc gia châu Phi vẫn tiếp tục xây dựng biểu thuế ưu đãi và quy tắc xuất xứ cho Khu vực thương mại tự do lục địa châu Phi, hiệp định sẽ chính thức có hiệu lực vào năm tới. Khi đó, 90% hàng hóa sẽ được cắt giảm thuế quan. Về việc miễn thị thực đi lại giữa các nước trong khối, các bên cũng đã đạt được những tiến bộ đáng kể.

David Luke, người điều phối chính sách thương mại tại Ủy ban Kinh tế Liên hợp quốc về châu Phi cho biết: “Ở lục địa này, người ta hiểu rõ rằng thương mại là tương lai”. Ông nói thương mại nên là một nguồn thu quan trọng hơn so với kiều hối, đầu tư hoặc viện trợ.

Khoảng 17% kim ngạch xuất khẩu của châu Phi là xuất sang các quốc gia thành viên bên trong lục địa, trong khi tỷ lệ xuất cho châu Á là 59% và cho châu Âu là 68%. Do đó, các mặt hàng xuất khẩu trong nội địa châu Phi có hàm lượng giá trị gia tăng cao hơn. Nếu tỷ lệ đó được tăng lên, các khu công nghiệp của châu Phi sẽ được cải thiện, đồng thời sẽ có cơ hội tốt hơn để hội nhập vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

Một khu vực thương mại tự do xuyên lục địa và các quy định tạo thuận lợi hơn cho thương mại vẫn chưa đủ. Một lục địa với 54 quốc gia- trong đó có 16 quốc gia không giáp biển- rất cần sự liên kết hiệu quả giữa các tuyến đường bộ và đường sắt, nâng cao năng lực, và giảm thiểu hơn nữa sự quan liêu, nhũng nhiễu ở vùng biên giới. Chỉ khi đó, châu Phi mới có thể thu hút các loại hình đầu tư như những gì mà tập đoàn Volkswagen đang thực hiện một cách khiêm tốn, với các nhà máy sản xuất ô tô thử nghiệm ở Ghana, Rwanda và các nơi khác của châu Phi.

Việc một người châu Phi ở vị trí lãnh đạo WTO có thể giúp ích cho lục địa này. Nhưng cho dù ai giành được vị trí đó, châu Phi cần phải tuân theo chiến lược thay thế các mô hình thương mại cũ bằng các mô hình thương mại mới mang lại nhiều việc làm và thu nhập hơn ở châu Phi.

Nguồn: Financial Times

Từ khóa: tân Tổng giám đốc WTO, châu Phi, thương mại tự do