Việc thay đổi các quy tắc của WTO đã tạo ra áp lực gia tăng đối với các cuộc đàm phán song phương, điều chỉ làm gia tăng các phán quyết không thể thực thi của WTO như những phán quyết gần đây. Nhưng không có hiệp định song phương nào có thể thay thế cho các giá trị vượt trội của chủ nghĩa đa phương — cả cho chính phủ và doanh nghiệp.

Bởi RV Anuradha

Trong một báo cáo ngắn gọn và chặt chẽ được công bố vào ngày 15 tháng 9, một hội đồng của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) cho rằng một số mức thuế nhất định do Mỹ đơn phương áp đặt đối với Trung Quốc, theo các cuộc điều tra từ Mục 301 của Đạo luật Thương mại Mỹ năm 1974, là không nhất quán với các nguyên tắc của WTO.

Vụ việc được Ấn Độ đặc biệt quan tâm, vì nước này hiện đang phải đối mặt với cuộc điều tra theo Mục 301 của Mỹ về thuế áp lên các giao dịch kỹ thuật số, có hiệu lực theo Đạo luật Tài chính năm 2020. Ấn Độ cũng đã liên tục chịu các cuộc điều tra theo Mục 301 về các luật liên quan đối với sở hữu trí tuệ và việc thực thi chúng.

Vậy điều khoản ‘S.301’ là gì? S.301 đến S.310 của Đạo luật Thương mại Mỹ, 1974 (gọi chung là 'Mục 301') trao cho Đại diện Thương mại Mỹ (USTR) một loạt trách nhiệm và quyền hạn để điều tra và thực hiện các hành động liên quan đến các hoạt động ngoại thương. Năm 1998, Liên minh Châu Âu đã thách thức S.304, điều này cho phép USTR có quyền áp đặt hành động trả đũa.

Một ban hội thẩm của WTO đã đồng ý với EU rằng ngôn ngữ luật định theo Đạo luật Thương mại Mỹ tạo thành một mối đe dọa nghiêm trọng mà các quyết định đơn phương, trái với Thỏa thuận về Giải quyết Tranh chấp (DSU) của WTO, có thể được thực hiện. Tuy nhiên, ban hội thẩm kết luận rằng “mối đe dọa này đã được xóa bỏ bởi tác động tổng hợp” từ các cam kết của chính phủ Mỹ, rằng nó sẽ “căn cứ vào bất kỳ phán quyết nào của S.301, khi có sự vi phạm hoặc từ chối các quyền của Mỹ,” dựa trên phát hiện của ban hội thẩm hoặc Cơ quan phúc thẩm của WTO được thông qua theo quy định của WTO.

Do đó, cho đến gần đây, các cuộc điều tra theo S.301 chỉ được sử dụng như một công cụ mềm cho các cuộc đàm phán song phương. Lý do cơ bản cho điều này là vì bất kỳ việc áp đặt thuế quan trả đũa đơn phương nào luôn có nguy cơ vi phạm các nghĩa vụ đã cam kết theo các hiệp định của WTO.

Nhưng như một báo cáo gần đây của Cơ quan Nghiên cứu Quốc hội Mỹ (CRS, cơ quan cung cấp phân tích chính sách và lập pháp cho Quốc hội Mỹ) ghi nhận, kể từ khi thành lập WTO, “Mỹ đã sử dụng Mục 301 chủ yếu để xây dựng các vụ việc và theo đuổi giải quyết tranh chấp tại WTO. Tuy nhiên, Tổng thống Donald Trump đã sẵn sàng hành động đơn phương hơn theo các cơ quan có thẩm quyền này ” và “Việc chính quyền Trump sử dụng Mục 301 đã trở thành chủ đề của cuộc tranh luận quốc hội và quốc tế rộng lớn hơn ”.

Nguyên nhân dẫn đến phán quyết hiện tại của ban hội thẩm WTO là cuộc điều tra S.301 của Mỹ về các luật và thực tiễn của Trung Quốc ảnh hưởng đến quyền sở hữu trí tuệ và chuyển giao công nghệ, theo đó Mỹ bắt đầu áp đặt thuế quan trả đũa theo cách thức gia tăng bắt đầu từ tháng 6 năm 2018. Trung Quốc đã không tuân theo các quy định của WTO, và đáp lại sự ưu ái bằng việc áp thuế đối với hàng nhập khẩu từ Mỹ.

Quan hệ giữa hai nước là một loạt các thuế quan ăn miếng trả miếng, các cuộc đàm phán thương mại song phương và kết thúc “thỏa thuận thương mại giai đoạn I”, trong khi vẫn tiếp tục áp dụng thuế quan trả đũa. Trung Quốc cũng khởi xướng tranh chấp với WTO vào tháng 8 năm 2018, dẫn đến phán quyết hiện tại của ban hội thẩm. Tuy nhiên, Mỹ cho đến nay vẫn chưa thách thức các mức thuế trả đũa của Trung Quốc, vốn cũng không có bất kỳ sự cho phép nào của WTO; một thực tế đã được hội đồng ghi nhận.

Lập luận của Mỹ trước hội đồng là các nước đã tham gia vào các cuộc đàm phán song phương, và do đó hội đồng của WTO không nên là cơ quan giải quyết tranh chấp. Điều này đã bị Trung Quốc bác bỏ, vì nước này cho rằng các cuộc đàm phán song phương không giải quyết những bất bình của họ. Ban hội thẩm lưu ý rằng WTO xem xét một giải pháp “đôi bên cùng thỏa đáng”, chứ không phải là giải pháp dựa trên khẳng định đơn phương của một bên có thể thỏa đáng với bên đó, nhưng không thỏa đáng với bên kia, và tiến hành các phiên điều trần.

Tác động thực tế từ báo cáo ban hội thẩm: Phán quyết của ban hội thẩm WTO chỉ là một chiến thắng trên giấy tờ dành cho Trung Quốc, một sự kiện mà Trung Quốc có thể lường trước được vào thời điểm bắt đầu tranh chấp. Chức năng phúc thẩm của WTO đã bị Mỹ làm cho rối loạn, bằng cách liên tục cản trở việc bổ nhiệm các thành viên trong hơn hai năm nay.

Và bây giờ, để tránh việc thông qua báo cáo của ban hội thẩm, Mỹ có thể sẽ lợi dụng tình huống mà họ đã tạo ra, tức là kháng cáo lên Cơ quan Phúc thẩm, vốn dĩ không hoạt động. Phản ứng của USTR đối với phán quyết của ban hội thẩm là để nhắc lại lời than phiền của chính quyền Trump, rằng “WTO hoàn toàn không đủ khả năng để ngăn chặn hoạt động công nghệ có hại của Trung Quốc”. Mỹ đã bắt đầu tham vấn về các chính sách IPR của Trung Quốc với việc thành lập ban hội thẩm WTO vào tháng 1 năm 2019; tuy nhiên, Mỹ đã không tiếp tục tranh chấp. EU đã thách thức một số chính sách chuyển giao công nghệ của Trung Quốc; khối này hiện đang chờ xét xử tại WTO.

WTO không phải là liều thuốc chữa bách bệnh cho tất cả các vấn đề nhức nhối của thương mại thế giới, nhưng nó vẫn là hệ thống đa phương quan trọng nhất về các quy tắc đã được thống nhất về một loạt các vấn đề, và có thể tạo ra diễn đàn để hoạch định quy tắc trong tương lai. Chính sách kiểm soát quy định nội bộ của Trung Quốc nhằm tìm cách ngăn chặn sự cạnh tranh nước ngoài, đồng thời tích cực tìm kiếm khả năng tiếp cận thị trường ở các quốc gia khác đối với hàng hóa, dịch vụ và đầu tư của Trung Quốc, cùng với sự hỗ trợ rộng lớn của Trung Quốc đối với các doanh nghiệp nhà nước tham gia vào cùng ngành, là những thách thức cần được giải quyết đa phương. Tuy nhiên, ‘chiến tranh thương mại’ và chủ nghĩa bảo hộ ngày càng gia tăng không thể đạt được bất kỳ giải pháp lâu dài thực sự nào.

Dẫu vậy, việc thay đổi các quy tắc của WTO đã tạo ra áp lực gia tăng đối với các cuộc đàm phán song phương, điều này sẽ chỉ gia tăng các phán quyết không thể thực thi của WTO như phán quyết gần đây. Những thỏa thuận như vậy có thể được sử dụng một cách cẩn thận và sáng tạo để đạt được một số mục tiêu ngắn hạn nhất định, bao gồm các hình thức phụ thuộc lẫn nhau tốt hơn và khả năng phục hồi trong một thế giới liên kết toàn cầu, để đối phó tốt hơn với bất kỳ trường hợp khẩn cấp nào - dù là tự nhiên hay nhân tạo.

Đồng thời, không có hiệp định song phương nào có thể thay thế được các giá trị vượt trội hơn nhiều của chủ nghĩa đa phương - cho cả chính phủ và doanh nghiệp. Sức mạnh tập thể của các nước đang phát triển tại WTO đã có những kết quả đáng kể như các sửa đổi TRIPS liên quan đến sức khỏe cộng đồng, và quyết định về việc dự trữ công cho mục đích an ninh lương thực, trong đó cả Ấn Độ đều đóng vai trò quan trọng.

Đối với các doanh nghiệp, một hệ thống đa phương hàm ý chi phí giao dịch thấp hơn và khả năng dự đoán cao hơn, so với một mê cung các quy tắc phân mảnh theo nhiều hiệp định song phương. Do đó, việc xây dựng dựa trên sự hiệp lực song phương, đồng thời phát triển một chiến lược rõ ràng để củng cố lại hệ thống dựa trên quy tắc đa phương là cách hợp lý duy nhất để tiến về phía trước.

Ngày 1 tháng 1 năm 1948, Ấn Độ là một trong 23 thành viên sáng lập của GATT 1947, tiền thân của WTO. Ấn Độ đóng một vai trò quan trọng trong việc hình thành WTO vào năm 1995. Ấn Độ cần đóng một vai trò hiệu quả như nhau trong việc phục hồi hệ thống đa phương.

Tác giả là đối tác của Clarus Law Associates, New Delhi, và chuyên về luật và chính sách thương mại quốc tế.

Nguồn: Financial Express

Từ khóa: tranh chấp, Mỹ-Trung, WTO, chiến tranh thương mại, chiến thắng mong manh