Nằm ở vị trí quan trọng vừa là cửa ngõ và là trung tâm trung chuyển hàng hoá lớn vào châu Âu, Hà Lan là đối tác thương mại quan trọng hàng đầu của Việt Nam.

Tóm tắt: Kể từ khi chính thức thiết lập quan hệ ngoại giao vào năm 1973, quan hệ Việt Nam - Hà Lan không ngừng phát triển. Nằm ở vị trí quan trọng, vừa là cửa ngõ và là trung tâm trung chuyển hàng hoá lớn vào châu Âu, Hà Lan là đối tác thương mại quan trọng hàng đầu của Việt Nam. EVFTA có hiệu lực vào 1/8/2020 đã mang lại nhiều lợi ích chiến lược cho cả hai bên nhờ phát triển quan hệ thương mại - đầu tư tiềm năng. Mặc dù triển vọng thương mại, đầu tư của hai nước còn rất sáng khi nền kinh tế thế giới đang hồi phục dần sau Covid-19, Việt Nam cần có các chính sách hỗ trợ phù hợp cho doanh nghiệp để tận dụng tối đa lợi thế từ EVFTA.

1. Tổng quan về quan hệ hợp tác thương mại, đầu tư của Việt Nam - Hà Lan

Là đất nước có diện tích nhỏ và không có nhiều tài nguyên thiên nhiên trong Liên minh châu Âu nhưng trong những năm qua, Hà Lan đã đạt được những thành tựu nổi bật trong ở nhiều mặt. Đất nước này có tổng đầu tư trực tiếp nước ngoài đứng thứ ba thế giới, chỉ sau Mỹ và Trung Quốc.

Bên cạnh đó, ở các chỉ số như chỉ số sáng tạo toàn cầu, chỉ số cạnh tranh của nền kinh tế và chỉ số phát triển con người, Hà Lan cũng nằm trong số những nước đứng đầu thế giới. Chính sách kinh tế của Hà Lan được định hình dựa trên các đặc điểm về địa lý, dân cư, đặc biệt là quá trình phát triển nền kinh tế của Hà Lan dưới kỷ nguyên vàng ở thế kỷ 17. Trong những năm gần đây, mục tiêu phát triển kinh tế của Hà Lan cũng như nhiều nước thành viên EU là tăng trưởng xanh, phát triển nền kinh tế tuần hoàn, hướng tới phát triển bền vững và bảo vệ môi trường.

Về mặt đối ngoại, Hà Lan có chính sách đối ngoại năng động, tích cực, hoà bình, hợp tác và cùng nhau phát triển. Trọng tâm trong chính sách đối ngoại của Hà Lan là hợp tác với các nước thành viên EU, với mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm an ninh và nâng cao vị trí địa chính trị của đất nước. Tuy không xây dựng chiến lược riêng dành cho châu Á nhưng những năm gần đây, chính sách đối ngoại của Hà Lan đang dần chuyển sang khu vực đầy tiềm năng và năng động này.

Quan hệ Việt Nam - Hà Lan là mối quan hệ lâu đời và ngày càng phát triển cả về chiều sâu và chiều rộng. Ngay sau khi thiết lập quan hệ ngoại giao vào năm 1973, Hà Lan đã bắt đầu viện trợ không hoàn lại cho Việt Nam ở các lĩnh vực nhân đạo, giáo dục, đào tạo và y tế. Năm 2010 đánh dấu mốc quan trọng trong quan hệ hai nước khi hai bên trở thành đối tác chiến lược của nhau, trong đó tập trung chủ yếu vào các lĩnh vực như thích ứng với biến đổi khí hậu và quản lý nước, nông nghiệp, năng lượng, kinh tế biển và dịch vụ vận tải logistics.

Về thương mại

Thương mại giữa Việt Nam và Hà Lan phát triển nhanh và ổn định. Hà Lan là đối tác quan trọng của Việt Nam không chỉ bởi đây là thị trường xuất khẩu lớn của châu Âu mà còn bởi vì vị trí địa chiến lược quan trọng của nước này.

Hà Lan là cửa ngõ giao thương của EU bởi nơi đây có nhiều cảng biển lớn, giúp kết nối các cảng biển và khu công nghiệp với châu Âu. Từ Hà Lan, nhiều hàng hoá xuất khẩu được chuyển sang các nước khác hoặc các khu công nghiệp để sản xuất sản phẩm cuối cùng.

Bảng 1: Kim ngạch thương mại giữa Việt Nam-Hà Lan giai đoạn 2016-2019

Trước khi ký hiệp định EVFTA, mặc dù có những giai đoạn kim ngạch xuất khẩu giữa hai nước giảm nhẹ, Hà Lan vẫn là nước nhập khẩu hàng hoá của Việt Nam nhiều nhất ở EU. Trong năm 2019, kim ngạch thương mại của Việt Nam với Hà Lan chiếm 12,1% tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam là EU, trong đó kim ngạch xuất khẩu đạt 6,88 tỷ USD và kim ngạch nhập khẩu đạt 661 triệu USD.

Trong đó, Hà Lan nhập khẩu chủ yếu các mặt hàng như máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện, điện thoại và linh kiện, giày dép, dệp may, máy móc thiết bị, hạt điều và thuỷ sản từ Việt Nam. Trong khi đó, Việt Nam nhập khẩu chủ yếu các mặt hàng như máy móc, thiết bị, dụng cụ phụ tùng khác; linh kiện, phụ tùng ô tô; dược phẩm; sản phẩm hóa chất; hóa chất; sữa và sản phẩm sữa từ Hà Lan.

Về đầu tư

Là nước có tổng đầu tư nước ngoài lớn trên thế giới, không ngạc nhiên khi Hà Lan xếp thứ 10/135 quốc gia và vùng lãnh thổ có các dự án đầu tư vào Việt Nam với tổng vốn đầu tư đạt khoảng 10,05 tỷ USD tính đến hết năm 2018. Hà Lan là nhà đầu tư lớn nhất khu vực EU tại Việt Nam, chiếm 39.43% tổng vốn đầu tư của EU vào Việt Nam.

Các dự án đầu tư của Hà Lan vào Việt Nam đã mang lại những lợi ích tích cực trong việc đổi mới công nghệ và tạo ra một số ngành nghề mới. Tuy vậy, hầu hết dự án đầu tư của Hà Lan vào Việt Nam có quy mô vừa và nhỏ, nhưng là dự án đầu tư của các tập đoàn lớn hoạt động tốt như Heineken, Unilever, Royal Dutch Shell, Philips,... Mặt khác, Việt Nam cũng có một số dự án đầu tư vào Hà Lan nhưng còn hạn chế với tổng vốn đầu tư ở mức 6,5 triệu USD.

2. Tình hình quan hệ thương mại, đầu tư của Việt Nam - Hà Lan sau EVFTA

Về thương mại

Hiệp định EVFTA có hiệu lực vào ngày 1/8/2020 với việc EU ngay lập tức dỡ bỏ hàng loạt mức thuế suất vào các mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam, tương đương với 85,6% dòng hàng, chiếm khoảng 70,3% kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam vào thị trường EU. Sau đó, trong 7 năm tiếp theo EU sẽ tiếp tục dỡ bỏ các mức thuế suất ở các ngành hàng. Từ phía Việt Nam, nước này cam kết sẽ xóa bỏ thuế quan ngay khi Hiệp định có hiệu lực với 48,5% số dòng thuế và tiếp tục xoá bỏ thuế nhập khẩu ở các ngành hàng theo lộ trình 7 năm và 10 năm tiếp theo.

Mục tiêu các cam kết này của Việt Nam và EU là tạo ra môi trường đầu tư cởi mở, tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động thương mại, đầu tư giữa doanh nghiệp hai nước. Cam kết của Việt Nam và EU trong EVFTA cao hơn cam kết của hai bên trong WTO. Trong EVFTA, EU với 27 nước thành viên là một bên thống nhất, do đó tất cả các cam kết của EU trong EVFTA và Việt Nam cũng được áp dụng đối với Hà Lan.

Hình 1: Tỷ trọng xuất khẩu của Việt Nam sang các nước EU trong năm 2020 (Đơn vị tỷ USD, %)

Hình 2: Tỷ trọng nhập khẩu của Việt Nam từ các nước EU trong năm 2020 (Đơn vị tỷ USD, %)

Trong bối cảnh đại dịch Covid-19 làm gián đoán chuỗi cung ứng, tiềm năng phát triển thương mại và đầu tư giữa Việt Nam và Hà Lan dưới tác động của hiệp định EVFTA chưa được tận dụng triệt để. Mặc dù vậy, đây là khó khăn chung của toàn thế giới, do đó, Hà Lan vẫn là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam trong năm 2020, chiếm 20% tỷ trong xuất khẩu của Việt Nam sang các nước EU trong khi nhập khẩu của Việt Nam từ Hà Lan chiếm 5% tỷ trọng nhập khẩu của Việt Nam từ các nước EU.

Mặc dù vậy, 4 tháng sau khi Hiệp định EVFTA có hiệu lực vào ngày 1/8/2020, kim ngạch thương mại giữa Việt Nam và Hà Lan không có nhiều thay đổi đáng kể, thực tế là giảm 0,03% so với cùng kỳ năm 2019. Cụ thể, trong 4 tháng kể từ khi Hiệp định có hiệu lực, xuất khẩu của Việt Nam sang Hà Lan đạt 2,4 tỷ USD, giảm so với cùng kỳ năm 2019. Tuy vậy, sự sụt giảm này không đáng kể trong bối cảnh đại dịch Covid-19 ảnh hưởng đến nền kinh tế toàn cầu.

Đặc biệt, cơ cấu các mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam sang Hà Lan có một số thay đổi đáng kể dưới tác động của EVFTA khi một số mặt hàng trong nhóm này được hưởng mức thuế suất xuất khẩu bằng 0% hoặc giảm rất sâu. Kim ngạch xuất khẩu của một số mặt hàng trong nhóm nông sản như thuỷ sản, hạt tiêu, cao su và gạo đã tăng dưới hiệu lực của EVFTA. Trong năm 2020, kim ngạch xuất khẩu của hầu hết mặt hàng này sụt giảm do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19. Tuy vậy, từ tháng 8/2020, kim ngạch xuất khẩu thuỷ sản tăng 20,2%, hạt tiêu tăng 20,9%, cao su tăng 11,9%, đặc biệt là gạo tăng tới 83,7% trong khi kim ngạch xuất khẩu hạt điều và cà phê giảm so với cùng kỳ 2019. Hiệu lực giảm của 2 mặt hàng nông sản này được cho là do Hà Lan đã nhập khẩu một khối lượng lớn trước đó. Mặt khác, xuất khẩu một số mặt hàng tăng nhưng chưa tương xứng với tiềm năng của nó, nguyên nhân đến từ nhiều khía cạnh khác nhau.

Mặt khác, một số mặt hàng trong nhóm hàng công nghiệp chế biến cũng có những thay đổi đáng kể từ sau khi EVFTA có hiệu lực. Các mặt hàng như máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện; phương tiện vận tải và phụ tùng; sản phẩm từ chất dẻo; máy ảnh, máy quay phim và linh kiện; sản phẩm mây, tre, cói, thảm; nguyên phụ liệu dệt, may, da, giày và hoá chất. Trong đó, hoá chất là mặt hàng có mức tăng đặc biệt cao trong giai đoạn đó, 134% so với cùng kỳ năm trước.

Với đà tăng trưởng như vậy, trong nửa đầu năm 2021, kim ngạch xuất khẩu của nhóm ngành này tiếp tục tăng trưởng mạnh mẽ, đạt mức tăng 23% so với cùng kỳ năm 2020, chiếm tỷ trọng 86% tổng kim ngạch xuất khẩu sang Hà Lan. Có được mức tăng trưởng mạnh mẽ như vậy là nhờ các quy định trong EVFTA, khi mà nhiều mặt hàng đã được hưởng mức thuế ưu đãi rất thấp trong chế độ thuế quan phổ cập, nay lại được hưởng mức lãi suất về 0% theo Hiệp định.

Các cam kết về xoá bỏ thuế quan của Việt Nam dành cho các ngành xuất khẩu của EU trong Hiệp định EVFTA đã có hiệu lực đáng kể với kim ngạch nhập khẩu của Việt Nam từ 8/2020 với mức tăng 2% so với cùng kỳ năm 2019. Trong đó, nhiều mặt hàng có lượng nhập khẩu tăng so với trước đây như dược phẩm, chế phẩm thực phẩm; chất dẻo nguyên liệu; thức ăn gia súc và nguyên liệu; thủy tinh.

Về đầu tư

Đầu tư của Hà Lan vào Việt Nam cũng được hưởng lợi sau khi vào EVFTA. Tính từ ngày 01/08/2020 đến ngày 01/08/2021, Hà Lan và Cộng hòa Liên bang Đức là hai quốc gia EU có tổng nguồn vốn đầu tư vào Việt Nam nhiều nhất với tổng số vốn đăng ký lần lượt là 535 triệu USD và 100 triệu USD.

Có thể thấy, tác động của Hiệp định EVFTA đến thương mại, đầu tư giữa Việt Nam và Hà Lan trong hơn một năm vừa qua là khá tích cực. Mặc dù bị ảnh hưởng nhiều của đại dịch Covid-19 và các biến động của thị trường thế giới do chiến tranh Nga - Ukraine, thương mại, đầu tư giữa hai nước vẫn có những tăng trưởng đáng kể. Tuy vậy, mức tăng trưởng này vẫn chưa thể hiện hết được tiềm năng phát triển của hai bên.

Bảng 2: Đầu tư từ các nước EU sang Việt Nam từ 01/08/2020 đến 01/08/2021

3. Triển vọng thương mại - đầu tư của Việt Nam - Hà Lan

Triển vọng phát triển thương mại, đầu tư của Việt Nam và Hà Lan còn rất lớn. Tuy vậy, Việt Nam cần có những điều chỉnh phù hợp nhằm khai thác hết tiềm năng này.

Thứ nhất, các doanh nghiệp Việt Nam cần phải nâng cao chất lượng sản phẩm đồng thời có những điều chỉnh phù hợp để cạnh tranh hơn về giá. Hiện nay, giá nhập khẩu trung bình một số mặt hàng thuỷ sản như tôm và cá ngừ từ Việt Nam đến Hà Lan không cạnh tranh so với các thị trường khác. Trong khi đó, ở mặt hàng rau củ và trái cây tươi, các thị trường khu vực châu Mỹ đang vô cùng cạnh tranh về giá và thời gian vận chuyển. Đây là bài toán mà doanh nghiệp Việt Nam cần phải xử lý để có thể tận dụng hơn nữa các ưu đãi nhận được từ EVFTA.

Thứ hai, triển vọng thương mại giữa hai nước ở mặt hàng thuỷ sản còn rất lớn, tuy vậy, các doanh nghiệp thuỷ sản của Việt Nam cần gỡ bỏ các rào cản ảnh hưởng đến việc xuất khẩu thuỷ sản của Việt Nam sang EU nói chung và Hà Lan nói riêng. Trong khi các hoạt động vận tải, logistics gặp nhiều trở ngại do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19 và chiến tranh Nga - Ukraine, mặt hàng thuỷ sản của Việt Nam còn gặp cản trở từ thẻ vàng IUU đối với xuất khẩu thuỷ sản khai thác, cũng như các biện pháp kiểm soát chặt chẽ hơn đối với thực phẩm nhập khẩu theo quy định mới của EU có hiệu lực từ ngày 21/4/2021. Các doanh nghiệp xuất khẩu thuỷ sản của Việt Nam cần phải nghiên cứu kỹ hơn quy định mới này cũng như tìm cách tháo gỡ thẻ vàng IUU đối với các hoạt động khai thác thuỷ sản ở Việt Nam.

Hà Lan là cửa ngõ đối với nhiều loại hàng hóa nhập khẩu vào EU vì tập trung nhiều cảng biển lớn. Do đó, nhiều mặt hàng, trong đó có thuỷ sản được các nhà nhập khẩu thủy sản của EU nhập khẩu về Hà Lan và xuất khẩu trở lại các nước trong EU. Do đó, trong nhiều năm qua, Hà Lan là thị trường nhập khẩu thủy sản lớn nhất của Việt Nam tại EU. Hiệp định EVFTA có hiệu lực được kỳ vọng tác động mạnh tới kết quả xuất khẩu thủy sản của Việt Nam tới Hà Lan với những ưu đãi về thuế đối với các nhóm hàng thủy sản.

Trong đó, xuất khẩu tôm, cá tra và cá ngừ chiếm tỷ trọng lớn cả về số lượng và trị giá xuất khẩu. Trong ba nhóm hàng xuất khẩu chính chỉ có nhóm hàng tôm có lượng và trị giá xuất khẩu tăng so với cùng kỳ năm 2020. Hà Lan là thị trường tiêu thụ tôm lớn nhất của Việt Nam trong khối EU và Việt Nam là thị trường cung cấp tôm lớn thứ ba cho Hà Lan sau Marốc và Ấn Độ.

Ngoài ra, xuất khẩu của nhóm hàng nghêu và mực sang Hà Lan cũng đang tăng mạnh trong quý đầu năm 2021. Tuy nhiên, mức giá hiện nay của mặt hàng này ở Hà Lan cao hơn so với các nước khác, sẽ khiến lợi thế từ EVFTA với các sản phẩm tôm của Việt Nam tại Hà Lan giảm. Bên cạnh đó, Hà Lan cũng là nước có nhu cầu cá ngừ và cá tra lớn ở EU, là hai nhóm hàng chủ lực của thuỷ sản Việt Nam.

Dự báo, nhu cầu nhập khẩu thủy sản của Hà Lan sẽ tăng trong thời gian tới, do nhu cầu tiêu dùng và nhập khẩu của EU tăng. Hà Lan là cửa ngõ của EU do có nhiều cảng biển lớn nên nhập khẩu thủy sản vào Hà Lan để xuất khẩu tới những thị trường khác cũng tăng. Để thúc đẩy xuất khẩu thủy sản tới Hà Lan trong giai đoạn tới, các doanh nghiệp xuất khẩu thủy sản của Việt Nam cần tập trung tháo gỡ các vấn đề nêu trên.

Thứ ba, đối với nhiều mặt hàng nông sản, đặc biệt là đặc sản các vùng miền của Việt Nam như quả vải thiều gần đây được người tiêu dùng Hà Lan đón nhận. Tuy vậy, thị trường Hà Lan cũng có những tiêu chuẩn chặt chẽ về tiêu chí môi trường nên bao bì của các sản phẩm xuất khẩu cũng cần được làm từ những chất liệu thân thiện với môi trường, dễ phân hủy cùng với đó là phải tuân thủ chặt chẽ yêu cầu bắt buộc về an toàn thực phẩm, đáp ứng được dư lượng thuốc trừ sâu trong giới hạn cho phép.

Bên cạnh đó, Việt Nam cũng cần chú ý hơn đến đối tượng mua hàng của mình. Nếu bán cho khách sỉ, đóng gói của sản phẩm có thể để túi to 20 - 25kg nhưng nếu bán trong siêu thị thì cần đóng gói trong các túi nhỏ, vừa mua khoảng 4 - 500g hoặc nhỏ hơn.

Thứ tư, dù triển vọng xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam sang Hà Lan được dự báo sẽ tiếp tục tăng trưởng trong thời gian tới. Việt Nam hiện là thị trường nhập khẩu ngoại khối lớn thứ 9 của Hà Lan và lớn thứ nhì trong khu vực ASEAN (chỉ đứng sau Malaysia). Mặc dù vậy, tỷ trọng hàng Việt Nam tại Hà Lan còn khá khiêm tốn.

Dù tổng kim ngạch xuất khẩu hàng hoá của Việt Nam sang Hà Lan trong 4 tháng đầu năm 2021 tăng 9,6% so với cùng kỳ năm trước nhưng chỉ chiếm 1,3% tỷ trọng trên tổng nhập khẩu của Hà Lan. Việt Nam cần tận dụng tốt ưu đãi thuế quan từ Hiệp định EVFTA với loạt cam kết ưu đãi thuế quan với hầu hết mặt hàng và nhu cầu tiêu dùng của Hà Lan cũng như các nước thành viên EU đang dần hồi phục sau đại dịch Covid-19.

Cuối cùng, Việt Nam có triển vọng rất lớn trong việc xuất khẩu các sản phẩm trong nhóm hàng công nghiệp tiêu dùng khi nhu cầu của người dân nước này ở nhóm sản phẩm này đang tăng trở lại. Theo đó, tháng 6/2021 ghi nhận mức tăng 8% ở doanh thu của lĩnh vực phi thực phẩm ở Hà Lan so với cùng kỳ năm 2020 và tăng 17.8% so với cùng kỳ năm 2019, trước khi đại dịch diễn ra. Các doanh nghiệp cần tận dụng cơ hội này để mở rộng thị trường của mình.

*TS. Nguyễn Bích Thuận - Viện Nghiên cứu châu Âu

Nguồn: VietQ

Từ khóa: EVFTA, thương mại, đầu tư, Việt Nam- Hà Lan