Ngay trước đại dịch Covid-19, các chuỗi giá trị toàn cầu (GVC) đã mất đi động lực thúc đẩy sự tăng trưởng của kinh tế thế giới. Từ năm 2012 - 2015, các GVC đã đóng vai trò ít hơn trong việc kích thích thương mại so với các chu kỳ trước đó. Chủ nghĩa bảo hộ thương mại gia tăng là lý do chính.

Điều này trở nên rõ ràng hơn với sự khởi đầu của hành động thương mại trừng phạt của Mỹ đối với Trung Quốc dưới thời chính quyền Tổng thống Donald Trump. Ví dụ, thuế trừng phạt đối với Trung Quốc đã khiến các công ty Nhật Bản như Toshiba và Komatsu chuyển phần lắp ráp trong chuỗi cung ứng với chi phí đáng kể từ Trung Quốc sang Thái Lan, Mexico và về Nhật Bản.

Covid-19 đã biến đổi và tăng tốc các xu hướng này, với việc đóng cửa nhà máy, hạn chế vận chuyển và gây lo ngại về an ninh quốc gia. Tác động trong một số trường hợp có thể là tạm thời, như các hạn chế xuất khẩu gây cản trở và bóp méo chuỗi cung ứng đối với khẩu trang y tế và mặt nạ phẫu thuật, nhưng ở các lĩnh vực khác, ảnh hưởng sẽ rất sâu rộng. Hơn 200 công ty trong danh sách 500 công ty toàn cầu của Fortune có sự hiện diện ở Vũ Hán. Sự gián đoạn đối với các chuỗi cung ứng tập trung ở Trung Quốc đã chứng kiến ​​việc đóng cửa nhà máy ảnh hưởng đến các công ty như Apple, Huyndai và Airbus. Hội nghị Liên hiệp quốc về thương mại và phát triển (UNCTAD) ước tính đầu tư trực tiếp nước ngoài toàn cầu - một công cụ hỗ trợ chính cho sản xuất toàn cầu - sẽ giảm 30% - 40% vào năm 2020 - 2121. Rõ ràng, điều này không báo hiệu sự kết thúc của toàn cầu hóa cũng như chuỗi cung ứng toàn cầu.

Một ứng dụng quan trọng của nguyên tắc này là chuyên môn hóa theo chiều dọc của GVC, hay cụ thể là sản xuất thâm dụng kỹ năng ở các nước có mức lương cao và sự chuyển dịch của các giai đoạn thâm dụng lao động sang các nước có mức lương thấp. Điều này cho phép hàng hóa được sản xuất ở nơi có chi phí thấp nhất. Như cựu Bộ trưởng Tài chính Anh Jim O’Neill cho rằng, miễn là các công ty tìm cách làm hài lòng khách hàng với các sản phẩm chất lượng cao nhất với giá thấp nhất có thể, toàn cầu hóa sẽ vẫn là một thực tế của đời sống kinh tế. Một cú sốc toàn cầu cũng không có nghĩa là chuỗi cung ứng trong tất cả các lĩnh vực đang bị ảnh hưởng giống hệt nhau. Nghiên cứu của OECD về tốc độ phục hồi sau cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu 2008-2009 cho thấy chuỗi cung ứng trong khai khoáng ít bị ảnh hưởng bởi các cú sốc bên ngoài hơn so với sản xuất xe cơ giới. Điều này là do chúng có thành phần dịch vụ tương đối cao hơn, thường ít bị dao động theo chu kỳ hơn so với sản xuất và bao gồm một nhóm các sản phẩm công nghệ phức tạp ít đa dạng hơn.

Mặc dù sau Covid-19, sự phân chia sản xuất toàn cầu sẽ tiếp tục và một số chuỗi cung ứng sẽ tương đối ít bị phá vỡ hơn, nhưng sẽ không phải là kinh doanh thông thường và chắc chắn không phải ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Theo thời gian sẽ có những nỗ lực để giảm sự phụ thuộc vào GVC thông qua việc bảo vệ dựa vào công nghệ in 3D và tăng tốc tự động hóa các hoạt động thâm dụng lao động. Điều này sẽ có những động thái rút ngắn và khu vực hóa chuỗi cung ứng, tăng cường liên kết đến các ưu đãi gây méo mó thị trường của các hiệp định thương mại khu vực. Các chính sách liên quan đến chủ quyền của Covid-19 buộc các công ty phải di dời dữ liệu trong biên giới quốc gia - như đã xảy ra ở Trung Quốc và Ấn Độ - có thể làm giảm lợi ích trong tương lai từ số hóa. Và các động thái tăng tốc, được hỗ trợ bởi nguồn tài trợ của chính phủ, để giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc sẽ phải trả giá.

Mong muốn của các nước giảm sự phụ thuộc chuỗi cung ứng vào Trung Quốc sẽ bị ảnh hưởng sâu sắc bởi những thay đổi diễn ra trong chính Trung Quốc. Một phần của sự trỗi dậy của Trung Quốc là mục tiêu thu được nhiều giá trị gia tăng hơn trong chuỗi cung ứng. Điều này được thấy khi các nhà sản xuất điện thoại thông minh Trung Quốc chuyển hướng sản xuất sang các linh kiện phức tạp hơn, với việc Xiaomi tung ra bộ vi xử lý đầu tiên và bộ nhớ và chip riêng của Huawei. Tuy nhiên, các công ty Trung Quốc phát triển năng lực nội bộ cũng sẽ tìm kiếm lợi ích từ sự phân chia toàn cầu bằng cách gia công sản xuất ở các nước có chi phí thấp hơn, như Việt Nam, trong khi vẫn duy trì quyền sở hữu đối với công nghệ tiên tiến của họ.

Yêu cầu bắt buộc khi các quốc gia nổi lên từ đại dịch Covid-19 là những lo ngại về an ninh và chủ quyền quốc gia không phục vụ để tăng cường bảo hộ đã làm suy yếu sức sống của GVC. Rủi ro thực sự là những lợi ích từ bên ngoài, đặc biệt là đối mặt với bức tường thuế bảo hộ hoặc thông qua các biện pháp tạm thời, như trợ cấp của nhà nước, trở thành đối tượng của sự bảo hộ. Giải quyết rủi ro này trong khi duy trì tiềm năng của các chuỗi giá trị toàn cầu, sẽ đòi hỏi khai thác tốt hơn công nghệ để quản lý chuỗi cung ứng và sự gắn kết quy định quốc tế lớn hơn trong các giao thức thương mại kỹ thuật số. Rộng hơn là cần có các chính sách trong nước tốt hơn đối phó với điều chỉnh cơ cấu liên quan đến thương mại, cũng như cải thiện sự vận động trong nước về lợi ích từ thương mại mở.

Nguồn: Công Thương

Từ khóa: Covid-19, sự kết thúc, chuỗi cung ứng toàn cầu