Trong khi các cuộc khủng hoảng chính trị thu hút sự chú ý của khối, Indonesia có thể sử dụng vai trò chủ tịch của mình để khởi xướng và hiệu chỉnh lại chương trình nghị sự hội nhập kinh tế của ASEAN.

Chủ đề cho nhiệm kỳ Chủ tịch Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) của Indonesia vào năm 2023, “Các vấn đề của ASEAN: Tâm điểm của tăng trưởng,” nhằm mục đích xác nhận vị thế của Đông Nam Á như một tâm điểm tăng trưởng kinh tế. Nước này cũng thừa nhận rằng việc duy trì tăng trưởng kinh tế đòi hỏi phải có những nỗ lực liên tục để hội nhập nội bộ mười nền kinh tế của ASEAN và hội nhập bên ngoài với các đối tác toàn cầu.

Hội nhập bên ngoài đã tiến hành nhanh hơn thội nhập bên trong khối, theo một số chỉ số chính. Các nước ASEAN ngày càng phụ thuộc vào thương mại và đầu tư với các nước ngoài ASEAN hơn là giữa các nước trong khối. Sự phụ thuộc như vậy vào các đối tác bên ngoài có lẽ là không thể tránh khỏi, nhưng ASEAN không nên quá phụ thuộc vào một đối tác bên ngoài duy nhất.

ASEAN đã ký kết một số hiệp định đầy tham vọng để khuyến khích hội nhập nội khối. Hiệp định Thương mại Hàng hóa ASEAN (ATIGA) năm 2010 đã giảm thuế quan nội khối ASEAN xuống 0,2% vào năm 2017. Gói cam kết thứ mười của Hiệp định khung ASEAN về Dịch vụ đã được thống nhất vào năm 2018 và bao gồm các tiểu ngành dịch vụ rộng hơn. Hiệp định ASEAN về Thương mại điện tử có hiệu lực vào tháng 12 năm 2021. Việc xây dựng Hiệp định khung về kinh tế số ASEAN rất quan trọng trong chương trình nghị sự của khối. Hiệp định Đầu tư Toàn diện ASEAN (ACIA) được ký kết vào năm 2009 nhằm định vị ASEAN là một trung tâm đầu tư và sản xuất được ưu tiên.

Tuy nhiên, tỷ trọng thương mại và đầu tư nội khối ASEAN đang giảm dần. Trong giai đoạn 2012-2021, thương mại hàng hóa nội khối ASEAN tăng 17,3%, so với 40,2% đối với thương mại ngoài ASEAN và tỷ trọng của nó trong tổng thương mại giảm từ 24,4% xuống 21,3%. Thương mại dịch vụ nội khối ASEAN giảm từ 18,8% xuống 11,7% và đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) trong nội khối ASEAN giảm từ 20,4% xuống 13,1%.

Xu hướng này không phải là dấu hiệu của một lỗ hổng trong chương trình nghị sự kinh tế của ASEAN; nó rất giống một mục tiêu ngầm của các hiệp định khác nhau của ASEAN về hội nhập kinh tế. Ví dụ, mục tiêu của ATIGA là tạo ra các luồng hàng hóa tự do trong nội khối ASEAN liên quan đến chuỗi cung ứng các bộ phận và linh kiện, để các quốc gia thành viên tiếp tục sản xuất và xuất khẩu sang các nơi khác trên thế giới. ACIA mang lại lợi ích cho các nhà đầu tư ASEAN và các nhà đầu tư nước ngoài có trụ sở tại ASEAN thông qua tự do hóa đầu tư không phân biệt đối xử. Tăng cường thương mại nội khối ASEAN khuyến khích FDI vào bên trong khối và tăng dự trữ vốn FDI khuyến khích thương mại ngoài ASEAN với khối lượng và giá trị lớn hơn nhiều.

Sáu hiệp định thương mại ASEAN+1 với Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ, Úc-New Zealand và Hồng Kông đã giúp mở rộng thương mại ngoài ASEAN. Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) sẽ hội nhập hơn nữa nền kinh tế Đông Nam Á với nền kinh tế Đông Á và Thái Bình Dương (Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Úc và New Zealand).

RCEP và ATIGA đều sử dụng Chuỗi giá trị khu vực 40%, ngưỡng được sử dụng rộng rãi trong thương mại hàng hóa, cho phép các nhà sản xuất ASEAN hình thành chuỗi cung ứng với các nhà sản xuất RCEP thuộc ASEAN hoặc ngoài ASEAN để nhận được ưu đãi thuế quan khi xuất khẩu hàng hóa sang các nước RCEP. Điều này có thể làm giảm thương mại nội khối ASEAN hơn nữa, đây là một trong những lý do khiến 10 quốc gia thành viên ASEAN đàm phán nâng cấp ATIGA kể từ tháng 3 năm ngoái.

Giữa các cường quốc bên ngoài buôn bán với ASEAN, sự thống trị kinh tế của Trung Quốc đã tăng lên đáng kể. Là một phần trong tổng thương mại của ASEAN, thương mại hàng hóa ASEAN-Trung Quốc đã tăng từ 13% năm 2012 lên 20% vào năm 2021, vượt xa Mỹ (11%), Liên minh châu Âu (8%) và Nhật Bản (7%). RCEP sẽ thúc đẩy hơn nữa thương mại ASEAN-Trung Quốc. Trong nửa đầu năm 2022, xuất khẩu của Trung Quốc sang ASEAN tăng 16%, trong khi nhập khẩu tăng 5,5%.

FDI từ Trung Quốc vào ASEAN cũng đang tăng lên, mặc dù vẫn chiếm tỷ trọng nhỏ hơn trong tổng số (7,7% vào năm 2021) so với FDI từ Mỹ (22,6%), Liên minh Châu Âu (22,6%) và Nhật Bản (14,8%). Tuy nhiên, Trung Quốc là nguồn FDI lớn nhất ở một số nước ASEAN và lớn thứ hai ở Indonesia vào năm ngoái.

Chiến lược đầu tư của Trung Quốc vào kết nối cơ sở hạ tầng ASEAN dựa trên Sáng kiến Vành đai và Con đường, vào năm 2019 đã được kết hợp với Kế hoạch tổng thể về Kết nối ASEAN 2025. Ngày 7 tháng 2 chứng kiến sự ra mắt của chuyến tàu khứ hồi Trung Quốc-Lào-Thái Lan, kéo dài 55 giờ để đi từ Côn Minh đến Viêng Chăn rồi đến Bangkok và ngược lại. Chuỗi cung ứng lạnh bằng container mới này dự kiến sẽ thúc đẩy hơn nữa thương mại giữa Trung Quốc và các quốc gia thành viên ASEAN.

Chủ trì ASEAN năm nay, Indonesia có thể đóng một vai trò quan trọng trong việc thu hẹp sự mất cân bằng hội nhập bên ngoài và làm sâu sắc thêm quan hệ thương mại và đầu tư của ASEAN với nhiều đối tác khác nhau. Indonesia có thể thúc đẩy việc ký kết bản nâng cấp Hiệp định thương mại tự do ASEAN-Úc-New Zealand, cũng như thúc đẩy Khuôn khổ kinh tế Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương của chính phủ Mỹ và khởi động các cuộc đàm phán FTA ASEAN-Canada.

Indonesia cũng nên nỗ lực để hoàn tất Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Indonesia-EU (IEU CEPA). Với tính toàn diện và mức độ tham vọng cao của IEU CEPA, bao gồm 16 lĩnh vực đàm phán, đây là một yêu cầu cao. Vòng đàm phán thứ 13, được họp từ ngày 6 đến ngày 10 tháng 2, là một thử nghiệm quan trọng về triển vọng đẩy nhanh việc hoàn thành IEU CEPA vào cuối năm 2023.

Singapore và Việt Nam đã thực hiện hiệp định thương mại với EU. Một kết luận thành công của IEU CEPA sẽ truyền cảm hứng cho Thái Lan, Malaysia và Philippines tiếp tục đàm phán về các hiệp định tương tự. Các FTA song phương giữa EU và các nước ASEAN sẽ đóng vai trò là nền tảng hướng tới một thỏa thuận EU-ASEAN trong tương lai. Các FTA sẽ giúp mở đường cho sự hội nhập bên ngoài cân bằng hơn của ASEAN.

Nguồn: The Diplomat

Từ khóa: Indonesia; ASEAN; FTA