Hôm 24 – 25 tháng 10, mười ba bộ trưởng thương mại quốc tế đã tập hợp tại Ottawa nhằm kêu gọi các nỗ lực tăng cường vai trò của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), trong đó các biện pháp cải cách đang được cân nhắc bao gồm điều chỉnh quy định đàm phán, cải thiện hệ thống xử lý tranh chấp, và đảm bảo việc thực thi có hiệu quả các quy tắc hiện có, cùng nhiều ý tưởng khác.

Bộ trưởng Bộ thương mại quốc tế của Canada, Jim Carr chủ trì cuộc họp. Ngoài ra, cuộc họp còn có sự tham dự của Tổng giám đốc WTO Roberto Azevêdo và các quan chức đến từ Australia, Brazil, Chile, Liên minh châu Âu, Nhật Bản, Hàn Quốc, Kenya, Mexico, New Zealand, Na Uy, Singapore và Thụy Sĩ. Nhóm này dự định phát triển các đề xuất giải pháp nhằm hiện đại hoá WTO, trong khi tìm cách đưa nhiều nước khác tham gia vào tổ chức có 164 thành viên này.

“Tình hình hiện tại ở WTO có nhiều bất ổn. Quyết tâm thay đổi phải đi đôi với hành động: chúng tôi sẽ tiếp tục đấu tranh chống chủ nghĩa bảo hộ; và chúng tôi cam kết về mặt chính trị sẽ gấp rút thúc đẩy minh bạch hóa, giải quyết tranh chấp và phát triển các quy tắc thương mại của thế kỷ 21 tại WTO”, các bộ trưởng cho biết trong một thông cáo chung vào cuối tuần trước.

Trong cuộc họp, các bộ trưởng kêu gọi cộng đồng quốc tế nỗ lực cập nhật các quy tắc của WTO, chống lại các biện pháp hạn chế thương mại và thúc đẩy hệ thống hiện tại hoạt động tốt hơn thông qua các nỗ lực minh bạch và các biện pháp khác.

“Thay vì dừng lại, khoanh tay và gắt gỏng nói rằng, “WTO không còn hiệu quả”, chúng ta phải đặt câu hỏi rằng “làm thế nào để WTO hiểu quả và hiệu quả hơn, làm thế nào để WTO phù hợp với tương lai?”, Bộ trưởng Thương mại Australia Simon Birmingham phát biểu, dẫn nguồn tin từ Bloomberg.

Các bộ trưởng cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của cơ chế thực thi và hình dung về sự phát triển của các quy tắc thương mại mới phù hợp với nhu cầu của thế kỷ 21.

Các Bộ trưởng tìm kiếm giải pháp cho Cơ quan Phúc thẩm

Trong thông cáo chung được ban hành sau các cuộc họp, các Bộ trưởng đã vạch ra những ưu tiên hàng đầu cho việc hiện đại hóa WTO, bao gồm giải quyết tranh chấp và đảm bảo rằng Cơ quan Phúc thẩm vẫn có thể hoạt động.

“Chúng tôi rất lo ngại rằng, tình trạng khuyết chỗ đang tiếp diễn trong Cơ quan Phúc thẩm sẽ gây ra rủi ro đối với toàn bộ hệ thống,” các bộ trưởng nói.

Cơ quan Phúc thẩm có số thẩm phán giảm từ bảy xuống còn ba, đây là mức tối thiểu để có thể hoạt động. Tuy nhiên, hai trong số ba thẩm phán này sẽ hết nhiệm kỳ vào cuối năm tới, và giới chức thương mại Mỹ đã nhiều lần ngăn chặn quy trình lựa chọn ứng viên mới.

“Chúng tôi biết, các mối lo ngại về chức năng của hệ thống giải quyết tranh chấp đang tăng lên, và chúng tôi sẵn sàng tìm kiếm các giải pháp, đồng thời, duy trì các chức năng thiết yếu của hệ thống và của Cơ quan Phúc thẩm”, thông cáo chung được đưa ra tại Ottawa.

“Chúng tôi sẵn sàng tìm kiếm các cơ chế giải quyết tranh chấp thay thế, bao gồm cả cơ chế hòa giải”, Bộ trưởng Carr phát biểu sau cuộc họp báo.

Các bộ trưởng đã vạch ra một lộ trình đàm phán kiểu mới trong WTO, kêu gọi sớm hoàn tất các cuộc đàm phán về trợ cấp thủy sản, cũng như kêu gọi thích ứng với “các diễn biến thực tế” mới kể từ khi WTO thành lập vào năm 1995, chẳng hạn như Mục tiêu Phát triển bền vững của Liên Hợp Quốc (SDG).

Các cuộc đàm phán về trợ cấp thủy sản dự kiến kết thúc vào cuối năm 2019, trong đó các thành viên WTO thương thảo về những biện pháp trừng phạt dành cho các các nước trợ cấp cho hoạt động đánh bắt cá không kiểm soát, không báo cáo, và bất hợp pháp (IUU), và các khoản trợ cấp góp phần cổ vũ hoạt động đánh bắt quá mức và làm cạn kiệt nguồn lợi thủy sản. Các vấn đề khác về thủy sản cũng đang được thảo luận, bao gồm các cơ chế báo cáo và minh bạch hóa, cũng như đối xử đặc biệt và khác biệt.

Làm thế nào xử trí các vấn đề liên quan đến phát triển, cũng như các nhu cầu và khả năng khác nhau giữa các nước đang phát triển, cũng là một ưu tiên được liệt kê trong thông báo. “Chúng tôi phải tìm hiểu các chiều kích phát triển, bao gồm cả phương pháp đối xử đặc biệt và khác biệt, mà có thể phù hợp nhất trong nỗ lực pháp điển hóa,” các bộ trưởng cho biết.

Hỗ trợ việc thực hiện các quy tắc quốc tế hiện tại cũng được đề cập như là một mục tiêu quan trọng trong tương lai, với việc kêu gọi một cơ chế báo cáo chặt chẽ, và tăng tính minh bạch trong tổ chức.

Nhìn về phía trước

Các cuộc thương thảo vẫn tích cực và đang tiến về phía trước, theo một số bộ trưởng.

“Trong nhiều thập kỷ gần đây, WTO và trước đó là GATT đóng vai trò không thể thiếu trong việc tạo thuận lợi và bảo vệ hoạt động thương mại quốc tế. Trong hai ngày ngắn ngủi này, chúng tôi đã thấy các quốc gia xắn tay áo, tham gia và thể hiện sự háo hức tìm ra giải pháp, cùng với việc bắt đầu xây dựng sự đồng thuận theo hướng thay đổi”, ông Carr nói trong sau buổi họp báo.

GATT là Hiệp định chung về Thuế quan và Thương mại, tiền thân của Tổ chức Thương mại Thế giới ngày nay.

“Mặc dù WTO là một cơ quan hoạt động dựa trên sự đồng thuận của tất cả thành viên, nhưng nhóm nhỏ và đa dạng này là một chất xúc tác để thúc đẩy hành động và cải cách có ý nghĩa, và tôi mong muốn có sự tham gia của cả hai đối tác Mỹ và Trung Quốc để đẩy nhanh tiến độ công việc”, ông Carr nói.

Thứ trưởng Ngoại thương của Mexico, Juan Carlos Baker, bày tỏ quan điểm tương tự, rằng sẽ có nhiều cuộc gặp gỡ thương mại quốc tế để thúc đẩy những nỗ lực này.

“Chúng tôi sẽ không lãng phí bất kỳ cơ hội tại các sự kiện chính trị [nhằm thảo luận về cải cách WTO]. Tôi chắc chắn rằng chúng tôi sẽ sử dụng những dịp này để nói về những gì chúng tôi đang làm”, ông nói, dẫn theo bình luận của Reuters.

Thật vậy, một câu hỏi then chốt là làm thế nào để quy tụ nhiều nền kinh tế lớn như Mỹ và Trung Quốc - những nước không tham dự hội nghị Ottawa, và cần thêm những bước đi cần thiết nào khác, ngoài việc hiện đại hóa WTO, để giải quyết căng thẳng thương mại giữa Washington và Bắc Kinh.

Mặc dù không có kế hoạch cải cách cụ thể nào được đưa ra, giới chức nói rằng cuộc họp ở Ottawa là sự bắt đầu của một cuộc thảo luận rộng hơn, với nhiều cách đánh giá tiến độ và thúc đẩy các bước tiếp theo. Hội nghị Bộ trưởng WTO tiếp theo sẽ diễn ra vào tháng 6 năm 2020 tại Astana, Kazakhstan, mặc dù nhóm nhỏ hơn đã đồng ý gặp nhau vào tháng 1 năm 2019 để tiếp tục đàm phán, rất có thể là cuộc gặp không chính thức giữa các bộ trưởng thương mại bên lề Diễn đàn thường niên của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) tại Davos, Thụy Sĩ.

Những vấn đề này có thể sẽ được nâng lên ở quy mô nhiều quốc gia, ví như Hội nghị thượng đỉnh G20 sắp tới tại Buenos Aires, mà giám đốc WTO Azevêdo đề xuất như là cơ hội chính để nỗ lực “bảo tồn và tăng cường hệ thống thương mại vì lợi ích của tất cả”, theo nhận xét của Australian Financial Review.

Nguồn: ICTSD – TĐ

Từ khóa: cải cách WTO, cuộc họp bộ trưởng, Ottawa, xử lý tranh chấp, đàm phán