Indonesia và Malaysia, chiếm 85% sản lượng dầu cọ toàn cầu, đã phản ứng gay gắt với quy định mới này của EU.

Lệnh cấm dầu cọ của Liên minh Châu Âu đang được triển khai, Indonesia và Malaysia đang hành động để bảo vệ xuất khẩu dầu cọ toàn cầu của mình bằng cách nộp đơn khiếu nại lên Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Mặc dù đang hướng tới một tương lai bền vững, Indonesia và Malaysia không thể ngừng sản xuất dầu cọ cho đến khi họ phát triển hơn nữa các kế hoạch phát triển kinh tế và khí hậu. Khi xem xét các lựa chọn thương mại thay thế để bảo vệ xuất khẩu dầu cọ của mình, EU nên cơ cấu lại các cuộc đối thoại với cả hai quốc gia để tạo ra các giải pháp khuyến khích sản xuất dầu cọ bền vững, giảm thiểu căng thẳng trong tương lai với khu vực trong khi vẫn duy trì sức mạnh của mình với tư cách là quốc gia dẫn đầu về khí hậu toàn cầu.

Vào tháng 6 năm 2023, EU bắt đầu thực thi Quy định không phá rừng của EU (EUDR), lệnh cấm các sản phẩm liên quan đến nạn phá rừng. EU yêu cầu bất kỳ hành động nhập hoặc xuất khẩu các mặt hàng liên quan đến suy thoái rừng vào hoặc ra khỏi thị trường EU đều phải chứng minh rằng các sản phẩm đó không có nguồn gốc từ đất rừng bị phá gần đây và không góp phần vào suy thoái rừng. Các mặt hàng liên quan nhiều đến nạn phá rừng bao gồm gia súc, ca cao, cà phê, dầu cọ, cao su, đậu nành và gỗ. Các hình phạt theo lệnh cấm này bao gồm tịch thu và từ chối đưa các sản phẩm không tuân thủ vào thị trường EU cũng như phạt tiền lên tới 4% tổng doanh thu hàng năm tại EU.

Indonesia và Malaysia, chiếm tổng cộng 85% sản lượng dầu cọ của thế giới, trong đó Indonesia dẫn đầu về sản xuất dầu cọ và dầu diesel sinh học, bị ảnh hưởng trực tiếp bởi EUDR, dẫn đến căng thẳng trong quan hệ của họ với EU. Chính phủ Indonesia mô tả EUDR mang tính phân biệt đối xử đối với các hộ nông dân nhỏ, những người có thể gặp khó khăn khi tuân thủ theo các quy định mới. Bộ trưởng điều phối các vấn đề kinh tế của Indonesia đã đi xa hơn khi chỉ trích EUDR là “chủ nghĩa đế quốc quy định”, bày tỏ sự thất vọng đối với EU vì “xây dựng những bức tường” trong khi Indonesia cố gắng tạo thuận lợi cho thương mại và phát triển nền kinh tế của mình. Malaysia đã cáo buộc EU áp đặt tiêu chuẩn kép cho các quốc gia giàu tài nguyên hơn, tuyên bố rằng khi lợi ích của các khu vực có nền kinh tế hùng mạnh bị thử thách thì các quy định sẽ được nới lỏng.

Malaysia và Indonesia đã đệ đơn khiếu nại riêng lên WTO chống lại EU nhằm phản đối EUDR, cho rằng lệnh cấm này mang tính phân biệt đối xử. Đơn khiếu nại của Malaysia được nộp vào tháng 1 năm 2021, đã được quyết định có lợi cho EU vào tháng 3 năm 2024. Mặc dù WTO nhận thấy có sự “phân biệt đối xử không chính đáng” đối với Malaysia trong việc xây dựng chính sách của EU, tổ chức này vẫn khẳng định rằng EU có quyền đưa ra các quy định chống lại việc nhập khẩu nhiên liệu từ cây trồng vì lý do môi trường.

Kết quả là, EU không cần phải rút lại các quy định của mình nhưng vẫn phải điều chỉnh để bớt phân biệt đối xử hơn. Trong khi đó, Indonesia đã yêu cầu đình chỉ khiếu nại của mình, nộp vào tháng 8 năm 2023 liên quan đến dầu diesel sinh học, một ngày trước khi kết quả vụ kiện của Malaysia được công bố. Đơn khiếu nại của Indonesia đã được quyết định bởi cùng một ban hội thẩm của WTO như của Malaysia, với phán quyết dự kiến sẽ được công bố cùng ngày.

Bất chấp phán quyết bất lợi của WTO, Malaysia vẫn xem đây là một chiến thắng. Bộ trưởng Bộ Đồn điền và Hàng hóa, Johari Abdul Ghani tuyên bố rằng phán quyết của WTO “chứng tỏ rằng các cáo buộc phân biệt đối xử của Malaysia thực sự chính đáng” và Malaysia dự định tiếp tục bảo vệ thị trường dầu cọ của mình trước các rào cản thương mại. Kể từ khi EUDR được thực thi, Malaysia đã nỗ lực bảo vệ ngành công nghiệp này, công bố một thỏa thuận với Trung Quốc vào tháng 9 năm 2023 nhằm tăng gấp đôi xuất khẩu dầu cọ. Thỏa thuận trị giá 533 triệu USD này được ký kết sau khi ký Biên bản ghi nhớ (MoU) vào tháng 4 năm 2023, hứa hẹn sẽ tăng cường thương mại dầu cọ và ổn định chuỗi cung ứng dầu cọ toàn cầu. Những diễn biến này làm nổi bật sự tiếp tục phổ biến của dầu cọ trên thị trường toàn cầu - trong khi EU có thể áp đặt các lệnh cấm đáng kể đối với dầu cọ, các quốc gia khác vẫn tìm kiếm loại hàng hóa này, chuyển hướng dòng chảy thương mại sang các nhà nhập khẩu toàn cầu khác.

Malaysia cũng đang nỗ lực chứng minh sự tiến bộ hướng tới dầu cọ bền vững. Vào tháng 4 năm 2024, Johari kêu gọi EU hành động công bằng trong việc thực thi các luật môi trường “nghiêm ngặt” như vậy, nhấn mạnh rằng Malaysia đang nỗ lực hướng tới các mục tiêu khí hậu đầy tham vọng của mình. Malaysia đang thực hiện các biện pháp thay thế để chứng minh việc khai thác dầu cọ là bền vững, quốc gia này hiện đang hợp tác với Nhật Bản để biến những cây cọ bị đốn hạ thành sinh khối cho năng lượng tái tạo. Cây cọ thường bị đốn hạ khi năng suất giảm và bị phân hủy, thải ra khí metan và trở thành nơi sinh sản cho mối. Nhưng mặc dù dự án có bền vững nhưng câu hỏi lớn nhất là liệu việc tái chế những cây cọ này có mang lại lợi nhuận hay không.

Trong khi Malaysia đã tìm cách xuất khẩu dầu cọ ở nơi khác thì Indonesia lại tập trung vào việc bảo vệ dầu cọ trong nước trong bối cảnh thiếu dầu ăn trên toàn quốc. Vào tháng 4 năm 2022, Indonesia đã ban hành lệnh cấm hoàn toàn đối với xuất khẩu dầu cọ, bao gồm cả dầu cọ thô và tinh chế. Mặc dù thừa nhận rằng lệnh cấm sẽ ảnh hưởng đến vị thế của mình trên thị trường quốc tế, Indonesia nhấn mạnh sự cần thiết phải ưu tiên giải quyết tình trạng thiếu hụt trong nước. Indonesia đã bị chỉ trích vì quyết định này, trong đó một số nhà phân tích nhấn mạnh lệnh cấm sẽ làm tăng thêm giá dầu cọ trên toàn thế giới. Và chỉ một tháng sau, Indonesia dỡ bỏ lệnh cấm nhằm xoa dịu thị trường toàn cầu và lấy lại vị thế là quốc gia xuất khẩu dầu cọ hàng đầu thế giới.

Nhưng với việc EUDR được áp dụng và các nước nhập khẩu dầu cọ hàng đầu như Trung Quốc đang có tốc độ tăng trưởng kinh tế chậm lại, Indonesia đang phải đối mặt với áp lực gia tăng đối với xuất khẩu dầu cọ. Kết quả là, Indonesia phải đối diện với một tình huống khó khăn mới: với sản lượng dầu cọ tăng lên và xuất khẩu giảm, làm thế nào để quốc gia này duy trì được danh tiếng là một cường quốc dẫn đầu về dầu cọ?

Indonesia đã chuyển sang sử dụng dầu diesel sinh học không chỉ để bảo vệ thị trường xuất khẩu dầu cọ mà còn để giới thiệu những đổi mới về dầu cọ bền vững. Vào tháng 8 năm 2023, Indonesia đã mở rộng chương trình diesel sinh học B35 bắt buộc, hiện pha trộn nhiên liệu thông thường với 35% nhiên liệu diesel sinh học để tăng mức tiêu thụ năng lượng tái tạo trong khu vực. Bằng cách tăng cường sử dụng dầu diesel sinh học, Indonesia đang giảm nhập khẩu dầu, tạo ra thị trường xuất khẩu nhiên liệu có giá cả phải chăng hơn. Tổng thống đắc cử Indonesia Prabowo Subianto dự định tăng chương trình bắt buộc này lên B50 và chính phủ Indonesia hiện tại đang xem xét triển khai B40 vào cuối năm nay.

Indonesia cũng đã áp dụng dầu diesel sinh học cho ngành nhiên liệu hàng không bền vững, thực hiện chuyến bay thương mại đầu tiên sử dụng nhiên liệu máy bay phản lực pha trộn từ dầu cọ vào tháng 10 năm 2023. Hoa Kỳ đã hỗ trợ các nỗ lực phát triển dầu cọ bền vững của Indonesia, với Bản ghi nhớ hợp tác giữa Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID) và Tổ chức Bàn tròn về Dầu cọ Bền vững (RSPO) khuyến khích sản xuất dầu cọ bền vững tại quốc gia này. Bản ghi nhớ nhấn mạnh sự hợp tác giữa các bên liên quan chính, bao gồm làm việc với chính quyền địa phương và khu vực tư nhân để cải thiện quản lý môi trường và quy hoạch sử dụng đất.

Mặc dù EUDR có thể đã đóng một số cánh cửa xuất khẩu của cả Indonesia và Malaysia, cả hai quốc gia này đã tìm được các thị trường khác để theo đuổi, nhấn mạnh rằng dầu cọ sẽ không bị loại bỏ hoàn toàn trên toàn cầu trong thời gian tới. Thay vì cố gắng loại bỏ dầu cọ không bền vững thông qua các rào cản thương mại, EU nên điều chỉnh lại các cuộc đối thoại với cả Indonesia và Malaysia để thảo luận về các cơ hội cho các giải pháp dầu cọ bền vững. Belvinder Kaur Sron của Hội đồng Dầu cọ Malaysia cho rằng “bạn không thể ban hành luật pháp rồi sau đó mới nói, hãy đến đối thoại”. Các cuộc đối thoại phải được tổ chức lại trước các quy định trong tương lai, nhằm đảm bảo tính minh bạch giữa EU với Indonesia và Malaysia. Những cuộc đối thoại này cũng nên bao gồm các nhóm bị ảnh hưởng nhiều nhất, đó là các hộ trồng cọ nhỏ và nông dân, để tạo ra nhiều cơ hội hơn cho các dự án và giải pháp đổi mới.

EU cũng nên lưu ý đến các dự án hợp tác giữa các quốc gia khác khi xem xét các chương trình bền vững tiềm năng với Indonesia và Malaysia. Hỗ trợ dự án cọ dầu cho các hộ sản xuất nhỏ của USAID đặc biệt nỗ lực thúc đẩy tăng trưởng kinh tế ở Liberia bằng cách tăng thu nhập của các hộ sản xuất cọ dầu nhỏ để đổi lấy việc giảm nạn phá rừng liên quan đến dầu cọ. Những đóng góp bổ sung cho dự án bao gồm cung cấp cho nông dân Liberia các phương pháp canh tác và công nghệ tưới tiêu hiện đại, cũng như cung cấp khả năng tiếp cận tín dụng cho các nhà sản xuất dầu cọ chi phí thấp. Bằng cách hợp tác với Indonesia và Malaysia để tạo ra các giải pháp tương tự, EU không chỉ có thể duy trì mối quan hệ thương mại bền chặt với các cường quốc dầu cọ toàn cầu mà còn hỗ trợ cả hai quốc gia trong quá trình chuyển đổi khí hậu.

Nguồn: The Diplomat

Từ khóa: dầu cọ, rào cản thương mại, phá rừng, EUDR, WTO