Ngày 24/6, Vương quốc Anh và EU đã đạt được thỏa thuận để cải cách Hiệp ước Hiến chương năng lượng (ECT) năm 1994.

Theo đó, các khoản đầu tư vào các dự án nhiên liệu hóa thạch mới sẽ không còn được bảo vệ hợp pháp trên các lãnh thổ của EU và Vương quốc Anh. Các nhóm môi trường và một số nước EU như Tây Ban Nha đã lên tiếng chỉ trích Hiệp ước Hiến chương năng lượng (ECT) vì vi phạm các mục tiêu của Thỏa thuận Paris bằng cách đưa ra biện pháp bảo vệ hợp pháp đối với các khoản đầu tư vào nhiên liệu hóa thạch đang tàn phá khí hậu.

Điều đó đã được Ủy ban châu Âu thừa nhận, gọi đây là hiệp ước “lỗi thời” và bắt đầu đàm phán cải cách hiệp ước này thay mặt cho 27 quốc gia thành viên EU 4 năm trước. Vào năm 2019, các quốc gia thành viên khẳng định “quyền điều chỉnh” của EU trong khuôn khổ các cuộc đàm phán cải cách Hiệp ước Hiến chương năng lượng và kêu gọi hiệp ước hiện đại hóa để phản ánh các mục tiêu về khí hậu và năng lượng sạch của khối. Những mục tiêu đó đã được đáp ứng một phần trong thỏa thuận được công bố ngày 24/6.

Thông báo chính thức về thỏa thuận cho biết: Việc khắc phục có nghĩa là không nên có sự bảo hộ đầu tư vào nhiên liệu hóa thạch trong EU dựa trên Hiến chương năng lượng. Bảo vệ pháp lý đối với các khoản đầu tư mới vào nhiên liệu hóa thạch sẽ ngừng áp dụng “sau ngày 15/8/2023” với “các trường hợp ngoại lệ có giới hạn”.

Đối với các khoản đầu tư hiện có, bảo hộ pháp lý sẽ hết hiệu lực “sau 10 năm kể từ khi các điều khoản liên quan có hiệu lực”. Những điều khoản này cũng được Anh ủng hộ vì quốc gia này đã tham gia sáng kiến ​​của EU. 54 nước ký kết Hiệp ước Hiến chương năng lượng, bao gồm tất cả 27 nước EU, ngoại trừ Ý, hiện dự kiến ​​sẽ chính thức thông qua hiệp ước cải cách tại một hội nghị của các bên dự kiến ​​vào tháng 11. Hiệp ước cải cách cần có sự nhất trí để được thông qua. Và sẽ có hiệu lực sau khi ít nhất 3/4 các bên ký kết phê chuẩn, một quá trình có thể mất vài năm.

Các nhà môi trường coi khoảng thời gian chuyển tiếp 10 năm đối với các khoản đầu tư hiện tại là “sự phản bội” ​​đối với các thế hệ tương lai, những người được cho là sẽ chịu nhiều ảnh hưởng nhất từ ​​tác động của biến đổi khí hậu. Nói cách khác, đó là mục tiêu cuối cùng của mục tiêu trung lập về khí hậu của EU.

Nếu Thỏa thuận Xanh của EU và các chương trình nghị sự chuyển đổi năng lượng của Vương quốc Anh thành công, thì việc bảo vệ nhiên liệu hóa thạch sẽ hết hiệu lực vào năm 2030. Các ngành công nghiệp biết điều đó và có 10 năm để thích ứng. Trong khi chờ đợi, một hiệp ước đang hoạt động giúp bảo vệ các khoản đầu tư vào năng lượng tái tạo, vốn đã chiếm hơn 60% các vụ kiện tụng trong nội bộ EU trong khuôn khổ Hiệp ước Hiến chương năng lượng. Các nguồn năng lượng tái tạo mới cũng đã được thêm vào danh sách đầu tư của hiệp ước, cho biết thỏa thuận này bổ sung thêm sinh khối, khí sinh học cũng như hydro và các dẫn xuất như amoniac và các nhiên liệu tổng hợp khác vào danh sách các khoản đầu tư được bảo vệ.

Phần lớn của các khoản đầu tư mới là vào năng lượng xanh. Những khoản đầu tư đó sẽ tiếp tục được bảo vệ theo Hiến chương Năng lượng và việc đầu tư mới vào quá trình chuyển đổi năng lượng xanh là điều khá quan trọng. Dựa trên các đề xuất trước đây của EU, các nhà vận động cho biết biện pháp bảo vệ sẽ tiếp tục được áp dụng cho đến năm 2040 đối với hydro carbon thấp và các đường ống cũng như các nhà máy khí thải thải ra ít hơn một lượng CO2 nhất định.

Các nhà vận động đã kêu gọi Liên minh châu Âu và các quốc gia thành viên rút khỏi Hiệp ước Hiến chương năng lượng nói rằng, một cuộc cải cách hiệp ước đầy tham vọng là không thể vì nó đòi hỏi sự nhất trí của 54 bên ký kết. Các nước EU cũng đã thể hiện sự thiếu kiên nhẫn ngày càng tăng trong những năm qua, với Pháp, Đức, Hà Lan, Ba Lan và Tây Ban Nha kêu gọi Ủy ban châu Âu đánh giá cách thức bắt đầu một cuộc rút lui phối hợp.

Nhưng những người ủng hộ cải cách, bao gồm cả Ủy ban châu Âu, đã chỉ ra một "điều khoản hoàng hôn" trong hiệp ước hiện tại, quy định rằng các khoản đầu tư vào năng lượng vẫn được bảo vệ trong 20 năm ngay cả khi các nước rút khỏi hiệp ước này. Theo họ, khoảng thời gian 10 năm bị loại bỏ trong hiệp ước cải cách là một điều tồi tệ hơn so với điều khoản chấm dứt 20 năm của hiệp ước hiện tại, vốn sẽ tiếp tục được áp dụng bất kể, ngay cả sau khi rời khỏi EU.

Các quốc gia giàu dầu mỏ như Azerbaijan, Kazakhstan, Turkmenistan và Uzbekistan là những quốc gia miễn cưỡng nhất trong việc hiện đại hóa hiệp ước. Nhật Bản, quốc gia phụ thuộc nhiều vào than để sản xuất điện, cũng là một trở ngại đáng kể cho cải cách. Theo các văn bản hiệp ước hiện đại hóa, các quốc gia này sẽ có thể tiếp tục cung cấp sự bảo vệ hợp pháp đối với nhiên liệu hóa thạch trên lãnh thổ của họ. Họ cũng chỉ ra những cải tiến trong cơ chế giải quyết tranh chấp, cho phép các công ty tư nhân kiện các quốc gia thành viên Hiệp ước Hiến chương năng lượng nếu khoản đầu tư của họ bị hủy bỏ hoặc các cơ quan quản lý làm giảm đáng kể lợi nhuận dự kiến.

Theo hiệp ước hiện đại hóa, các tài liệu thủ tục do các bên ký kết đệ trình trong một tranh chấp pháp lý sẽ được công bố "công khai" và "các phiên điều trần có thể được tiếp cận công khai”. EU đã tìm kiếm một cuộc cải cách cơ bản đối với cơ chế Giải quyết tranh chấp giữa nhà nước và nhà đầu tư (ISDS) hiện tại theo Hiệp ước Hiến chương năng lượng, trong đó có các trọng tài tư do các bên ký kết chỉ định để giải quyết tranh chấp. EU đã cố gắng thay thế hệ thống ISDS bằng một Tòa án đầu tư đa phương mới được thành lập theo Ủy ban Liên hợp quốc về Luật Thương mại quốc tế (UNCITRAL).

Tuy nhiên, tiến độ ở cấp Liên hợp quốc còn chậm chạp và một điều khoản đã được đưa vào để đảm bảo rằng hệ thống mới của Liên hợp quốc sẽ thay thế điều khoản ISDS khi nó được thông qua.

Nguồn: Công thương

Từ khoá: Vương quốc Anh, ECT, EU, nhiên liệu hoá thạch, cải cách hiệp định