Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA) là một trong số FTA thế hệ mới có tầm ảnh hưởng lớn đối với Việt Nam, vì EU là một trong các đối tác thương mại hàng đầu của Việt Nam, là gạch nối giữa quá khứ với hiện tại giữa 2 bên, được đặt nền móng từ nhiều thế kỷ trước bởi các đoàn tàu buôn của châu Âu tới các thương cảng Vân Đồn, Phố Hiến, Hội An, Bến Nghé. 

Có lẽ vậy, dù mới khởi động, EVFTA đã tạo nhiều dấu ấn.

Dư địa lớn, ưu đãi nhiều

Năm 2020, đại dịch Covid-19 càn quét, dòng chuyển động thương mại của EU bị đảo lộn, Việt Nam cũng chịu trận. Trong bối cảnh này, dù chỉ góp sức trong 5 tháng - từ 8-2020, song EVFTA đã giúp Việt Nam duy trì xuất siêu vào EU tới 22,5 tỷ USD.

Đồng thời, thông qua việc nhập khẩu (NK) từ EU đã mở ra cơ hội cho Việt Nam tiếp cận được công nghệ nguồn, chuyển giao sáng chế gốc để đẩy nhanh tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Bước vào 2021, dịch vẫn hoành hành với biến thể mới, song với tiềm lực mạnh, EU đã tung ra các gói cứu trợ kinh tế chưa từng có (khoảng 2.364 tỷ EUR), nhờ vậy kinh tế EU phục hồi khá nhanh. 3 quý đầu năm, EU đã NK hàng hóa ngoài khối tăng 16,3% so với cùng kỳ 2020, trong đó NK từ Việt Nam đạt 28,8 tỷ USD, tăng 11,5% so với cùng kỳ 2020, tiếp tục đà xuất siêu.

Với tình thế mới, các doanh nghiệp (DN) Việt Nam không chỉ đẩy mạnh xuất khẩu (XK) vào các “bạn cũ” tại Tây Âu như Đức, Hà Lan, Pháp, Italia, Đan Mạch… còn mở sang các nước Bắc Âu, Nam Âu - những thị trường mới, nhiều hứa hẹn.

Một trong những động lực giúp XK của Việt Nam vào EU tiếp tục sáng do EVFTA đã dành những ưu đãi  cho hàng hóa, dịch vụ của ta, nhất là hàng chủ lực, dịch vụ thế mạnh. Thực ra, trước khi có EVFTA,  EU đã dành cho ta chế độ ưu đãi thuế quan phổ cập (GSP), nhưng vì GSP là cơ chế mang tính đơn phương, khi kinh tế của ta phát triển sẽ bị rút lại.

Còn với EVFTA, đây là cam kết song phương và những ưu đãi có giá trị lâu dài, cả 2 bên cùng thực hiện. EVFTA đã mở rộng những cơ chế ưu đãi mang tính chất bền vững, với giá trị  lớn.

Hiện tỷ lệ tận dụng ưu đãi từ EVFTA thông qua việc cấp giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O) mẫu EUR1 xấp xỉ 20%, tỷ lệ rất đáng kể. Phần còn lại không được cấp C/O sẽ không được ưu đãi, song vì đang được hưởng GSP nên thuế suất cũng thấp. Bên cạnh đó, các lô hàng XK sang EU trị giá dưới 6.000EUR, DN được phép tự chứng nhận xuất xứ, mặc nhiên được ưu đãi.

Thông qua quan hệ thương mại với EU, năng lực cạnh tranh của hàng Việt đã được cải thiện một bước, đưa Việt Nam trở thành đối tác thương mại hàng đầu của EU trong Đông Nam Á và trong TOP 10 nước cung ứng hàng hóa hàng đầu vào EU. EU còn là thị trường lớn thứ 3 của nông sản Việt Nam.

Nhưng phung phí cơ hội 

Việc 30.000 tấn gạo thơm của Việt Nam (gồm 9 giống lúa thơm Jasmine 85, ST 20, ST 5, Nàng Hoa 9, VD 20, RVT, OM 4900, OM 5451 và Tài nguyên Chợ Đào) được hưởng thuế 0% theo cam kết của EVFTA, là cơ hội tăng XK, nhưng lớn hơn là khẳng định thương hiệu Gạo Việt trên thị trường quốc tế.

Đáng tiếc, do vướng cấp giấy chứng nhận đảm bảo đúng giống gạo thơm nên không ít DN chưa tận dụng được cơ hội này.

Văn phòng SPS Việt Nam (*) nhận được cảnh báo từ EU đối với đùi ếch đông lạnh do chứa chất cấm nitrofurans (furazolidone) mức dư lượng 17 µg/kg-ppb, khiến Pháp phải thu hồi sản phẩm đã đưa ra thị trường, còn Thụy Sĩ thì tiêu hủy.

Cùng thời gian này, EU tiếp tục cảnh báo chế phẩm từ bưởi do chứa chất cấm propargite 0,23 ppm và fenobucarb 0,032 ppm vượt ngưỡng cho phép, và đã bị Na Uy thu hồi. Đầu tháng 10, lô gạo thơm giống ST25 hiệu Nữ hoàng tại Bỉ qua kiểm tra phát hiện có dư lượng tricyclazolevượt vượt định mức. DN của ta đã chủ động thu hồi.

Cũng trong tháng 10, chôm chôm, mộc nhĩ khô, hạt tiêu đen, bột quế, và một vài loại thủy sản của Việt Nam XK vào EU cũng bị cảnh báo dư lượng các chất có hại.

Sau khi cảnh báo liên tục về an toàn thực phẩm đối với nhiều lô hàng nông sản, thủy sản của Việt Nam, ngày 3-11, Ủy ban châu Âu (EC) đã thông báo sửa đổi Quy định về việc áp dụng tạm thời các biện pháp kiểm soát chính thức và khẩn cấp một số thực phẩm được NK vào EU.

Theo đó, tần suất kiểm tra thuốc bảo vệ thực vật với các loại rau thơm và hoa quả của Việt Nam cụ thể: rau mùi 72%, húng quế 20%, đậu bắp 20-30%, hạt tiêu 20%, thanh long 10% và bắt đầu từ 15-11-2021. Theo định kỳ, 6 tháng 1 lần, EC sẽ xem xét các danh sách thực phẩm và thức ăn chăn nuôi không có nguồn gốc động vật từ một số nước thứ ba tại các chốt kiểm soát biên giới để đảm bảo an toàn thực phẩm.

Những việc trên chẳng những chỉ báo hại cho chính DN đó mà đồng nghiệp sẽ bị vạ lây.  

Dù đã nỗ lực trên ngư trường, kiên quyết trong chỉ đạo, khôn khéo khi thương thuyết, song chưa biết đầu năm 2022 liệu thẻ vàng về đánh bắt thủy sản có được gỡ bỏ? Việc EU đạt được FTA với Thái Lan, Malaysia, Philippines và Indonesia sẽ sớm hiện thực, khi đó vị thế “người đi trước” của Việt Nam sẽ lung lay, thị phần của ta tại thị trường EU khó bảo toàn.

Thế mới biết dành được ưu đãi đã gian nan nhưng hưởng được ưu đãi còn vất vả bội phần. Cũng may mới là màn dạo nhạc, hy vọng nay mai sẽ khác. 

(*) Văn phòng SPS Việt Nam là đầu mối thực hiện các nghĩa vụ minh bạch hóa theo yêu cầu của Hiệp định về áp dụng các biện pháp vệ sinh an toàn thực phẩm và kiểm dịch động thực vật (Hiệp định SPS) của WTO. 

Nguồn: SG Đầu tư

Từ khóa: EVFTA