Các thành viên WTO đã tạo ra một bất ngờ lớn vào cuối tuần trước khi đồng thuận thông qua một hiệp định về trợ cấp nghề cá, một thỏa thuận đa phương trong gần 1 thập kỷ. Tuy nhiên, tổ chức thương mại lớn nhất hành tinh vẫn chưa thoát khỏi khó khăn.

Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) đã đã hoàn thành đàm phán một loạt thỏa thuận sau 6 ngày đàm phán căng thẳng vào tuần trước tại Hội nghị bộ trưởng các quốc gia thành viên lần thứ 12 (MC12). Nhìn chung, trước khi Hội nghị bắt đầu, kỳ vọng tích cực từ kết quả của sự kiện khá thấp trong bối cảnh 164 thành viên vẫn còn bất đồng về nhiều vấn đề trong tiến trình hướng đến một hiệp định mới có tính bắt buộc chung.

Đại dịch là nguyên nhân hàng đầu khiến các cuộc thảo luận bị đình trệ tuy nhiên, chính sự thất bại của các bên trong việc đạt được những kết quả đột phát vào cuộc gặp lần trước tại Buenos Aires đã khiến tất cả thành viên WTO phải gấp rút thay đổi. Tại hội nghị Buenos Aires, 164 quốc gia và vùng lãnh thổ thậm chí còn không đưa ra được một tuyên bố kết luận – thủ tục thường thấy sau những phiên họp cấp bộ trưởng. Mọi việc trở nên cấp thiết hơn trước thềm MC12 vào thời điểm cuộc gặp lần này được coi là là then chốt đối với sự tồn tại của WTO. Tuy nhiên, vào sáng sớm hôm Thứ Sáu tuần trước, các nhà đàm phán thương mại từ hơn 100 quốc gia đã có thể thở phào trong bối cảnh họ đã đạt đồng thuận về một hiệp định lớn đầu tiên sau gần 1 thập kỷ.

Kết quả đã nêu đáng được ăn mừng, tuy nhiên, những gì đạt được không đồng nghĩa với việc WTO đã thoát khỏi khó khăn. Khi các chuyên có khả năng tiếp cập sâu hơn về dữ liệu đàm phán vào cuối tuần trước, nhiều câu hỏi đã được đặt ra liên quan đến tính thực chất và bền vững về kết quả đã đạt được tại MC12. Dù vậy, vẫn phải công nhận 3 kết quả nổi bật mà thỏa thuận mới vừa mang đến thông qua phân tích dưới đây:

Trợ cấp nghề cá

Thỏa thuận đã nêu điều chỉnh vấn để trợ cấp đối với ngành công nghiệp thủy sản. Đây được coi là hiệp định đa phương đầu tiên được ký kết từ thời điểm 2013; thỏa thuận này, ngoài ra cũng là văn bản pháp lý đầu tiên đề cập đến vấn đề tính bền vững. Hiệp định mới cấm cung ứng trợ cấp cho những tàu đánh cá thực thi việc đánh bắt không hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định, cũng như cấm trợ cấp đối với những hành vi đánh bắt quá mức. Các nước thành viên cũng đồng ý cấm trợ cấp đối với hoạt động đánh bắt cũng như những hoạt động liên quan khác tại vùng biển quốc tế nơi đa dạng sinh học đang bị đe dọa bởi những hành vi đánh bắt không bền vững.

Mặc dù đạt được nhiều kết quả tích cực, thỏa thuận nêu trên vẫn chưa được coi là hoàn thiện do các quy định toàn diện nhằm điều chỉnh trợ cấp nhằm hỗ trợ khai thác quá mức và đánh bắt vượt mức vẫn vắng bóng trong hiệp định (chủ yếu xuất phát từ sự phản đối của Ấn Độ). New Delhi đã yêu cầu khoảng thời gian miễn áp dụng những quy định nêu trên đối với các quốc gia đang phát triển, qua đó gây suy yếu hiệu lực của hiệp định. Nội dung về trợ cấp bao gồm những khoản hỗ trợ áp dụng đối với quá trình chế tạo tàu đánh bắt, mua sắm máy móc, dụng cụ, chi phí nhân công và nhiên liệu. Trợ cấp về nhiên liệu được coi là vấn đáng quan ngại do khoản hỗ trợ này chiếm đến 22% tổng tiền trợ cấp chính phủ trong ngành đánh bắt hải sản. Các cuộc hội đàm nhằm bổ sung những điều khoản chặt chẽ sẽ được tiếp tục trong vòng 4 năm nữa. Nếu một hiệp định toàn diện không thể thành hình theo thời gian dự kiến, một điều khoản đặc biệt này sẽ được kích hoạt, qua đó chắm dứt hiệu lực của hiệp định.

Từ thời điểm này, các thành viên WTO có thể đưa những nội dung đã cam kết vào hệ thống quy định nội địa đồng thời minh bạch hóa hoạt động trợ cấp thông qua yêu cầu về báo cáo và đối thoại thường kỳ trên cơ sở thiết lập Ủy ban về vấn đề trợ cấp nghề cá. Đây được coi là nền tảng nhằm hỗ trợ và mở ra cơ hội cho quốc gia thành viên sửa đổi thỏa thuận nêu trên sau các cuộc đàm phán trong tương lai.

Đình chỉ áp dụng thuế Thương mại điện tử

Ấn Độ, Indonesia, Pakistan, Nam Phi và Sri lanka là những nước dẫn đầu phản đối việc gia hạn quyết định đình chỉ áp thuế vào năm nay tuy nhiên họ đành thất vọng trong bối cảnh hàng loạt quốc gia khác đã đồng thuận dời những cuộc thảo luận về lệnh cấm vào một thời điểm khác trong tương lai. Quyết định đình chỉ này sẽ hết hiệu lực tại cuộc gặp cấp Bộ trưởng sắp tới vào tháng 12/2023 hoặc tháng 3/2024 nếu hội nghị năm 2023 bị hoãn.

Từ bỏ bản quyền đối với các vắc-xin Covid-19

Hơn 100 thành viên WTO đã thảo luận về việc không áp dụng một phần nội dung của Hiệp định về Quyền sở hữu trí tuệ liên quan đến thương mại (TRIPs) với hy vọng thúc đầy việc tiếp cận Covid-19 và thuốc điều trị dịch bệnh trên toàn cầu. Các quan điểm ủng hộ động thái nêu trên cho rằng bản quyền đã gây khó khăn cho nhiều nước nghèo trong việc tự chủ sản xuất vắc-xin. Việc từ bỏ bản quyền được coi là vướng mắc chính trước thềm MC-12 mặc dù tác động của chính sách này đến vấn đề công bằng vắc-xin vẫn còn là một dấu hỏi.

Ban đầu, quan điểm giữa hai nhóm nước phát triển và đang phát triển về vấn đề từ bỏ bản quyển vắc-xin khá khác biệt. Tuy nhiên, ngay sau đó, Hoa Kỳ đã nhanh chóng thay đổi quan điểm mặc dù nước này nổi tiếng là quốc gia ủng hộ vấn đề bản quyền mạnh mẽ. Dù vậy, Liên minh châu Âu (EU) cùng hàng loạt các nước có công nghiệp được phẩm phát triển vẫn giữ thái độ nghi ngờ vào thời điểm sự ủng hộ của Mỹ đối với vấn đề trên không rõ ràng.

Thỏa thuận cuối sau cuộc gặp cấp Bộ trưởng cho phép miễn áp dụng TRIPs đối với các vắc-xin Covid-19 đồng thời tiếp tục thảo luận trong vòng 6 tháng tới về miễn bản quyền với thuốc điều trị. Có thể nói, cả ngành công nghiệp dược và những người ủng hộ miễn bản quyền đều thể hiện sự thất vọng đối với kết quả đạt được từ hội nghị. Một số ý kiến cho rằng việc từ bỏ quyền sở hữu trí tuệ đối với vắc-xin không còn là vấn đề quan trọng trong thời điểm lượng cung vắc-xin đã dư thừa và thách thức chủ yếu đến từ khâu phân phối và khuyến nghị tiêm chủng. Khi thỏa thuận về từ bỏ bản quyền có hiệu lực, các quốc gia thành viên WTO sẽ vạch ra cách thức phù hợp nhằm đảm bảo quyền tiếp cận công bằng vắc-xin và thuốc điều trị trên phạm vi toàn cầu. Ngoài ra, hiệp định nêu trên cũng đóng vai trò là khung pháp lý nhằm đối phó những dịch bệnh khác trong tương lai.

Điều gì đang chờ đợi WTO?

Bộ trưởng Thương mại các nước thành viên Tổ chức thương mại lớn nhất hành tinh có thể đang cảm thấy khá phấn khích sau kết quả đạt được tử MC12 tuy nhiên, chặng đường khó khăn phía trước mới chỉ bắt đầu. Cần nhớ rằng khối lượng công việc được nêu trong cuộc họp cấp Bộ trưởng mới đây kém hơn rất nhiều so với lượng công việc đồ sộ mà đoàn đàm phán các nước tại Geneva, bộ phận hành chính của WTO – Ban Thư ký đã thực hiện trong hàng năm trời qua. Những công việc buồn tẻ, lặp đi lặp lại của những cơ quan nói trên ít được chú ý. Chính những thành quả mà họ đạt được đã tiếp thêm động lực cho các sự kiện sau MC12.

Trong số nhóm công việc còn tồn đọng, các quốc gia đã thất bại trong việc thúc đẩy một kế hoạch liên quan đến vấn đề nông nghiệp – chủ đề hết sức nóng bỏng trong thời gian gần đây. Bên cạnh đó, mặc dù tất cả thành viên đều chấp thuận giảm hạn chế đối với hoạt động xuất khẩu thực phẩm, những cam kết nhằm giải quyết vấn nạn mất an ninh lương thực trong bối cảnh xung đột Nga-Ukraine vẫn còn hời hợt. Các thành viên cần nghiêm túc hơn cũng như tăng cường phối hợp nhằm tránh việc áp đặt thêm những hạn chế lên thị trường nông sản vốn đã rất căng thẳng. Bên cạnh đó, cái gọi là cơ chế thảo luận đa phương – một nhóm với thành viên là các nền kinh tế quy mô nhỏ thay vì toàn bộ thành viên WTO cũng đạt rất ít tiến triển. Những thỏa thuận từng được kỳ vọng nhằm điều chỉnh vấn đề thương mại điện tử, ô nhiễm nhựa và thuận lợi hóa đầu tư vẫn còn là yếu tố bất định. Tuy nhiên, điểm tích cực là các thành viên đã đồng thuận tiếp tục trao đổi về vấn đề cải cách WTO, bao gồm đổi mới cơ chế giải quyết tranh chấp trong bối cảnh hoạt động của cơ quan này đã rơi vào đình trệ do Hoa Kỳ từ chối bổ nhiệm mới thẩm phán cho Cơ quan phúc thẩm WTO.

Sau nhiều năm rơi vào bế tắc, các nhà quan sát đã nhận định chuỗi thất bại của WTO vẫn sẽ tiếp diễn. Tuy nhiên, tại MC12, WTO đã chứng tỏ sức sống của mình. Quan trọng hơn, hội nghị Bộ trưởng gần đây đã cho thấy cách thức hơn 100 quốc gia thúc đầy cải cách thông qua thảo luận. Ba kết quả lớn nêu trên cho thấy WTO vẫn có ảnh hưởng đối với những chủ đề thương mại mới, cũ. Tuy nhiên, các Bộ trưởng thương mại cần tiếp tục nỗ lực và chuẩn bị tốt hơn cho tiến trình thực thi những cam kết đã đạt được.

Nguồn: cfr

Từ khóa: WTO, thương mại, đàm phán, cải cách