Từ những tắc nghẽn kéo dài trong chuỗi cung ứng cho đến việc nền kinh tế toàn cầu đi xuống, thương mại đang gặp khó trên khắp châu Á. Tuy nhiên, điểm tích cực dài hạn chính là thương mại khu vực đang khởi sắc, trong đó phần lớn là nhờ hiệp định RCEP.

Không chỉ thúc đẩy thương mại, RCEP cũng giúp tạo ra một cú hích năng suất và thúc đẩy nhiều dòng vốn FDI hơn, qua đó có thể giúp tăng thu nhập thực tế thêm 5% dự kiến vào năm 2035 ở các nền kinh tế như Thái Lan, Việt Nam và Malaysia, theo báo cáo “Thực thi RCEP: Nhìn lại quá trình thực thi trong bối cảnh thách thức thương mại” mà HSBC vừa công bố.

Tám tháng hiệu lực và những kết quả bước đầu

“Đã hơn tám tháng kể từ khi bắt đầu thực thi thỏa thuận thương mại RCEP, chúng tôi nhận thấy các thị trường châu Á đang xây dựng quan hệ thương mại ngày càng sâu sắc hơn”, báo cáo này nhận định.

Kể từ khi có hiệu lực vào đầu năm nay, một số quốc gia đã tận dụng hiệp định này để tăng cường quan hệ thương mại trong khu vực. Ví dụ, Malaysia đang làm việc với tỉnh Trùng Khánh của Trung Quốc để xem xét khởi động các dự án đầu tư liên quan đến xe điện (EV).

Một số doanh nghiệp ở các nền kinh tế thành viên đã nhanh chóng tận dụng lợi thế của hiệp định này. Ví dụ, theo Hội đồng Xúc tiến Thương mại Quốc tế Trung Quốc (CCPIT), có 43.600 giấy chứng nhận xuất xứ RCEP được cấp từ tháng 1 đến tháng 5/2022, trị giá đến 2,08 tỷ USD. Việc áp dụng các ưu đãi thương mại RCEP sẽ gia tăng nếu thỏa thuận tiếp tục được thực thi và tự do hóa thương mại được thực hiện nhiều hơn nữa.

Ngoài việc tận dụng các ưu đãi thuế quan, còn có những lợi ích khác. Như đối với Nhật Bản, việc tham gia RCEP mang ý nghĩa đây là lần đầu tiên nước này tham gia một hiệp định thương mại tự do với Trung Quốc. Nhờ RCEP, nhà sản xuất ô tô Trung Quốc Guangxi Auto đã nhanh chóng đạt được thỏa thuận với công ty khởi nghiệp xe điện ASF của Nhật Bản, sản xuất một dòng xe điện thương mại nhỏ ở Trung Quốc để bán tại Nhật Bản.

Một tuyến đường biển cao tốc giữa Thanh Đảo của Trung Quốc và Osaka của Nhật Bản cũng được khánh thành vào tháng 6/2022, sau khi Thanh Đảo và Dongchen Line Co ký kết một thỏa thuận hợp tác chiến lược khi RCEP có hiệu lực. Trên tuyến đường này, tàu thuyền có thể lên hàng trực tiếp với thiết bị chất hàng (ví dụ: xe tải) và hàng hóa, với hải trình cắt giảm từ hai đến ba ngày xuống chỉ còn 36 giờ (theo Global Times, 26/6/2022).

Diễn biến tiếp theo: Tiếp tục thực thi và mở rộng

Dù phạm vi của RCEP không rộng lớn như hiệp định CPTPP nhưng RCEP có độ bao phủ phù hợp với các quy tắc và thủ tục giao thương, loại bỏ thuế quan đối với hơn 90% hàng hóa. Đặc biệt, với số lượng lớn các quốc gia tham gia, các quy tắc xuất xứ hàng hóa mở rộng của RCEP cho phép các doanh nghiệp địa phương có thể hưởng lợi từ việc xuất khẩu miễn thuế trong khối, miễn là một số nguyên vật liệu đầu vào của họ (thường khoảng 40%) có nguồn gốc từ các thành viên RCEP khác.

Điều quan trọng là tại thời điểm lạm phát tăng nhanh như hiện nay, các ưu đãi thuế quan sẽ giúp các nhà sản xuất tại các thị trường RCEP có được nguồn cung đầu vào với chi phí thấp hơn, tăng cường khả năng cạnh tranh toàn cầu của họ. Do đó, hiệp định cũng sẽ là chìa khóa để thúc đẩy dòng vốn FDI vào khu vực, cho dù từ các nền kinh tế thành viên hay từ bên ngoài.

RCEP hiện có sự tham gia của 15 nền kinh tế thành viên và sắp tới sẽ có thêm nhiều thành viên mới. Các nền kinh tế khác sẽ có thể tham gia từ ngày 1/7/2023. Ví dụ, Hồng Kông đã nộp đơn gia nhập, vì khoảng 70% thương mại của Hồng Kông đang diễn ra với các thành viên RCEP. Thành công tham gia vào hiệp định này là lẽ đương nhiên với nền kinh tế này, do độ mở đối với thương mại quốc tế và trên thực tế là Hồng Kông đã có các thỏa thuận thương mại với 13 thành viên RCEP (10 nền kinh tế ASEAN, Trung Quốc đại lục, Australia và New Zealand).

Việc tham gia hiệp định có thể giúp tăng cường vai trò của Hồng Kông như một trung tâm dịch vụ chuyên nghiệp vì các thành viên sẽ mở cửa hoàn toàn với ít nhất 65% lĩnh vực dịch vụ cho các nhà đầu tư nước ngoài. Điều đó có thể mang lại cơ hội mới cho lĩnh vực logistic của Hồng Kông (ví dụ như cơ hội từ việc tham gia vào nhiều dòng chảy thương mại nội khối hơn), và cho phép các doanh nghiệp nằm trong Khu vực Vịnh Lớn (Greater Bay Area - GBA) sử dụng Hồng Kông làm bệ phóng để vươn ra toàn cầu và thâm nhập vào các thị trường mới.

Những thành viên tiềm năng khác có thể tham gia RCEP trong tương lai như Sri Lanka, Bangladesh… Như Ủy ban Thương mại và Thuế quan Bangladesh hiện đã tiến hành phân tích sơ bộ về những lợi ích có thể đạt được từ việc tham gia vào hiệp định và phí tổn nếu đứng ngoài hiệp định này.

Lợi ích trực tiếp lớn nhất mà các nền kinh tế tham gia vào RCEP có được chính là các ưu đãi thuế quan. Theo hiệp định, thuế quan áp đặt trên hơn 90% các loại hàng hóa sẽ được loại bỏ, dù điều này sẽ được thực hiện theo từng giai đoạn trong vòng 20 năm (các lĩnh vực nhạy cảm và chiến lược sẽ được miễn trừ). Loại bỏ thuế quan trên diện rộng sẽ khuyến khích đầu tư, các điều khoản về sở hữu trí tuệ và thương mại điện tử trong khối.

Một số thị trường sẽ có xuất khẩu nhảy vọt

Các dự đoán cho thấy, một số thị trường như Nhật Bản hay Hàn Quốc sẽ đạt được bước nhảy vọt lớn nhất về mặt xuất khẩu vào năm 2030. Điều này chủ yếu là vì đây là lần đầu tiên Nhật tham gia vào một hiệp định thương mại tự do với Trung Quốc. Xuất khẩu được miễn thuế của Nhật tới Trung Quốc và từ Trung Quốc sang Nhật, từ mức 25% và 57% lần lượt sẽ có khả năng tăng lên 86% và 88% vào ngày đầu tiên RCEP có hiệu lực (theo Global Times, 24/2/2022).

Hơn nữa, RCEP là hiệp định thương mại tự do đầu tiên có cả Trung Quốc, Nhật và Hàn Quốc tham gia. Đây là ba trong số những nền kinh tế kỹ thuật tiên tiến ở Đông Á. Điều thú vị là ADB dự báo rằng, thị phần xuất khẩu toàn cầu tại Đông Á sẽ giảm trong thập niên tiếp theo, khi các công ty chuyển hướng các cơ sở sản xuất của mình sang những thị trường đang phát triển. Tuy nhiên, bằng cách kết nối các nhà sản xuất chặt chẽ hơn với chuỗi cung ứng khu vực, điều này cuối cùng sẽ củng cố cơ sở sản xuất còn lại của họ, cho phép tận dụng nguồn cung ứng các vật liệu có giá cả cạnh tranh hơn.

Tác động đối với xuất khẩu của các thành viên ASEAN trước và sau khi ký kết hiệp định có thể không nổi bật như các thị trường phát triển. Các hiệp định thương mại tự do của ASEAN đã có từ trước với những thành viên RCEP cũng đã xóa bỏ thuế quan áp đặt trên 86% đến 90% hàng hóa. Ngoài ra, theo ADB, nói chung, các nước RCEP sẽ đóng góp đến 30% sản lượng xuất khẩu toàn cầu vào năm 2030.

RCEP sẽ khiến thu nhập thực tế thay đổi ra sao?

Theo các chuyên gia của HSBC, điều quan trọng là RCEP không chỉ giúp thúc đẩy xuất khẩu, mà còn có những ảnh hưởng tích cực gián tiếp khác đến thu nhập của một quốc gia, nhờ vào chiều sâu của hiệp định.

Bởi, RCEP mở ra nhiều cơ hội đầu tư trong khối và cũng có thể thúc đẩy đầu tư trực tiếp từ các công ty có trụ sở bên ngoài khu vực muốn tận dụng hiệp định này. Như với ASEAN, RCEP vượt xa các hiệp định thương mại tự do ASEAN hiện nay về mặt cơ hội đầu tư. Trước khi có hiệp định này, Trung Quốc, Hàn Quốc và Nhật đã là những nhà đầu tư hàng đầu tại một số nền kinh tế ASEAN. Tuy nhiên, mở rộng các thị trường ASEAN hơn nữa sẽ thu hút thêm đầu tư vào công nghệ sản xuất mới, giúp thúc đẩy năng suất lao động hơn. Hơn nữa, các thành viên đã cam kết xem xét việc áp dụng điều khoản giải quyết tranh chấp giữa nhà đầu tư – nhà nước trong thời gian 5 năm. Theo Petri và Plummer (2018), xét về mọi mặt, tự do hóa FDI có thể giúp thu nhập thực tế của tất cả các nước thành viên RCEP tăng đến 0,53%.

Gia tăng thương mại và dòng vốn FDI do vậy cũng sẽ nâng cao năng suất hơn. Chi phí nhập khẩu các nguyên liệu đầu vào sẽ giảm, nhờ thế sẽ đẩy mạnh sản xuất địa phương. Do đó, kỳ vọng sẽ có sự thay đổi trong tính cạnh tranh giữa các lĩnh vực khác nhau. Một cách tự nhiên, nguồn lực và vốn sẽ được dùng cho ngành có tính cạnh tranh cao nhất.

Thêm nữa, việc dỡ bỏ các rào cản với đầu tư nước ngoài có thể thúc đẩy sự phân bổ nguồn lực và công nghệ tốt hơn. Kết quả là điều này sẽ tạo nên một “cú hích” năng suất ở nhiều lĩnh vực, trong khi đẩy mạnh sự chuyển dịch nguồn lực khỏi những ngành không còn tính cạnh tranh nữa.

Tất nhiên, lợi ích không được phân chia đồng đều giữa các thành viên và lĩnh vực. Vài thị trường, như Việt Nam và Malaysia, sẽ có khả năng đạt được mức tăng thu nhập thực tế lên đến gần 5% vào năm 2035 nhờ cú hích năng suất. Những quốc gia phát triển như Nhật Bản sẽ có mức tăng năng suất thấp hơn, nhưng vẫn được hưởng lợi nhờ tăng cường tích hợp chuỗi cung ứng và hỗ trợ khả năng cạnh tranh của các công ty địa phương.

“RCEP sẽ thúc đẩy tăng trưởng thương mại trong khu vực. Thị phần thương mại của các thành viên RCEP đã tăng trong nhiều năm qua. Chúng tôi kỳ vọng sự gia nhập của Hồng Kông sẽ thúc đẩy hơn nữa thu nhập thực tế tại các nền kinh tế châu Á. Tổng hợp GDP thực tế của các nền kinh tế đã tham gia hiệp định, dự kiến vào năm 2030, không tính đến cú hích năng suất tiềm năng do RCEP tạo nên, chúng tôi kỳ vọng tỷ trọng GDP toàn cầu của các thị trường thành viên RCEP sẽ đạt 32,9%, tăng từ mức 31,7% của năm 2021”, báo cáo dự báo.

Nguồn: Thời báo Ngân hàng

Từ khóa: RCEP, FDI