Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) đang thu hút sự quan tâm của các nền kinh tế thành viên mới tiềm năng. Chuyên gia kinh tế cao cấp Raymond Mallon cho rằng, khả năng mở rộng của CPTPP sẽ tác động tích cực đến nền kinh tế, thương mại và thu hút đầu tư của Việt Nam, nhưng cũng đi kèm những thách thức và cơ hội tiềm năng.

Sự chuyển đổi kinh tế của Việt Nam trong những thập kỷ gần đây đã được thực hiện nhờ quá trình chuyển đổi theo hướng phân bổ nguồn lực dựa trên thị trường, tăng khả năng tiếp cận thị trường quốc tế và phân bổ tương đối công bằng các yếu tố sản xuất. Việt Nam có lợi thế là vị trí địa lý gần gũi với các nền kinh tế đang phát triển nhanh chóng, kết hợp với sự ổn định chính trị và kinh tế, môi trường pháp lý được cải thiện ổn định cho đầu tư kinh doanh và thương mại, cũng như cam kết mạnh mẽ đối với sự phát triển và đổi mới của con người.

Các dòng đầu tư quốc tế, thương mại và công nghệ đã được tạo thuận lợi nhờ việc Việt Nam ngày càng tham gia nhiều hơn vào các thể chế hợp tác kinh tế song phương và quốc tế, đặc biệt là Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), Cộng đồng Kinh tế ASEAN và Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện khu vực (RCEP) và CPTPP.

CPTPP đã được ký kết bởi 11 thành viên còn lại (Australia, Brunei, Canada, Chile, Nhật Bản, Malaysia, Mexico, Peru, New Zealand, Singapore và Việt Nam) của Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) ban đầu, sau khi Mỹ rút khỏi các cuộc đàm phán vào năm 2017. Đây là một thỏa thuận hợp tác kinh tế đầy tham vọng, hướng tới một hệ thống thương mại khu vực minh bạch, dựa trên luật lệ.

CPTPP bao gồm điều khoản mở rộng. Ngoài Trung Quốc, Anh và Đài Loan - Trung Quốc (và có thể được Mỹ tiếp tục quan tâm), các thị trường khác bày tỏ mong muốn tham gia CPTPP mở rộng bao gồm Hàn Quốc, Indonesia, Thái Lan và Colombia.

Việt Nam đã và đang hưởng lợi từ hiệp định này thông qua việc tiếp cận thị trường dễ dàng hơn, tăng cường thương mại hàng hóa và dịch vụ có giá trị cao hơn và tăng dòng vốn đầu tư, công nghệ và bí quyết.

Những lợi ích tiềm năng

Việc mở rộng tư cách thành viên CPTPP sẽ được kỳ vọng sẽ làm tăng lợi ích tiềm năng cho tất cả các thành viên. Bất kỳ quyết định nào nhằm thêm Trung Quốc hoặc Mỹ vào trong hiệp định sẽ có tác động lớn nhất vì quy mô và tầm quan trọng của các nền kinh tế này đối với dòng chảy thương mại, đầu tư và công nghệ toàn cầu. Tuy nhiên, các cuộc đàm phán của các nước này để tham gia hiệp ước có thể sẽ phức tạp và tốn nhiều thời gian hơn. Rất có thể các nền kinh tế ASEAN khác, hoặc Hàn Quốc, sẽ tham gia CPTPP trước Mỹ hoặc Trung Quốc.

Một số yếu tố có thể làm chậm yêu cầu gia nhập CPTPP của Trung Quốc. Trung Quốc sẽ phải thực hiện các cải cách thực chất để tuân thủ các điều khoản của hiệp định hiện có và đặc biệt là các điều khoản trong chương về doanh nghiệp nhà nước (DNNN). Các DNNN của Trung Quốc tiếp tục kiểm soát các lĩnh vực chính như tài chính, viễn thông và năng lượng, đồng thời nhận được các khoản trợ cấp và đối xử ưu đãi khác từ chính phủ. Một số điều kiện liên quan đến thương mại dịch vụ và các luồng dữ liệu và thông tin cũng có thể khó được Trung Quốc chấp nhận.

Mặt khác, Trung Quốc đã là thành viên của RCEP và các thành viên hiện tại của CPTPP có thể lập luận rằng việc gia nhập CPTPP có thể giúp Trung Quốc cam kết thực hiện một thỏa thuận pháp quyền định hướng thị trường, đòi hỏi sự minh bạch hơn, một sân chơi bình đẳng, giới hạn trợ cấp cho các DNNN, quyền lao động mạnh hơn, tiêu chuẩn môi trường cao hơn, luồng dữ liệu tự do và mở cửa mua sắm chính phủ cho cạnh tranh nước ngoài. Nó có thể là một công cụ hữu ích cho các nhà cải cách Trung Quốc thúc đẩy cải cách trong nước nhằm đảm bảo tăng cạnh tranh và tăng năng suất. Và khu vực tư nhân đã là nơi tạo nhiều việc làm, đổi mới và xuất khẩu từ Trung Quốc.

Các thành viên hiện tại có khả năng hoan nghênh việc Mỹ quay trở lại hiệp định CPTPP vì tầm quan trọng kinh tế của quốc gia này. Tuy nhiên, Mỹ vẫn chưa đưa ra quyết định chính thức nào về việc mở lại các cuộc thảo luận về tư cách thành viên. Một số biện pháp gây tranh cãi hơn từng bị Mỹ gây sức ép, chẳng hạn như giải quyết tranh chấp giữa nhà đầu tư và nhà nước và sở hữu trí tuệ, đã bị loại bỏ hoặc suy yếu sau khi Mỹ rút khỏi các cuộc đàm phán về thỏa thuận ban đầu. Ngoài sự phản đối từ các nhóm lợi ích của Hoa Kỳ đối với toàn cầu hóa, các công ty Hoa Kỳ có mối quan hệ tốt có thể sẽ vận động hành lang để khôi phục các điều khoản trước đó. Một số thành viên CPTPP hiện tại dự kiến sẽ chống lại các loại thay đổi mà Mỹ có thể yêu cầu.

Vương quốc Anh đã chính thức đăng ký tham gia CPTPP vào đầu năm 2021 và các cuộc đàm phán ban đầu đã bắt đầu vào tháng 6/2021. Các cuộc đàm phán với Anh có thể được kết thúc tương đối nhanh chóng vì nước này sẽ phải thực hiện ít thay đổi chính sách hơn và/hoặc cải cách thể chế để tuân thủ các điều kiện của CPTPP.

Đài Loan (Trung Quốc) cũng đã chính thức đề nghị tham gia CPTPP chỉ vài ngày sau khi Trung Quốc nộp đơn. Đài Loan (Trung Quốc) có thể cần thay đổi một số chính sách thương mại nông sản nhạy cảm nhưng mặt khác cũng có thể thấy các điều kiện tương đối dễ chấp nhận.

Thăng trầm và cơ hội

Như đã nói, hội nhập kinh tế toàn cầu và khu vực đã đóng một vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy hoạt động kinh tế và mức sống của Việt Nam. Việt Nam nên hoan nghênh việc mở rộng thành viên của các hiệp định hợp tác kinh tế, đồng thời xem xét kỹ lưỡng bất kỳ đề xuất mở rộng cam kết nào làm suy giảm năng lực của chính phủ trong việc điều chỉnh các biện pháp bảo trợ xã hội vì lợi ích quốc gia.

Việc cắt giảm thuế quan và các rào cản thương mại và đầu tư khác sẽ mang lại cơ hội kinh tế mới cho Việt Nam. Sự chuyển đổi sang các quy tắc xuất xứ khu vực hài hòa và nỗ lực nhằm hài hòa hóa các tiêu chuẩn và nhằm hợp lý hóa các cơ chế tuân thủ thương mại có thể sẽ đặc biệt có lợi cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Dự kiến dòng vốn đầu tư và công nghệ tăng lên sẽ giúp Việt Nam đi lên chuỗi giá trị gia tăng và thúc đẩy năng suất và thu nhập. Điều này sẽ rất quan trọng trong việc giúp Việt Nam đạt được nguyện vọng chuyển đổi sang nước có thu nhập trung bình cao.

Một số thách thức lớn nhất đối với việc hiện thực hóa các lợi ích kinh tế từ việc gia tăng hội nhập là các yếu tố toàn cầu nằm ngoài tầm kiểm soát trực tiếp của Việt Nam. Những rủi ro này bao gồm sự phục hồi toàn cầu chậm chạp sau đại dịch, tác động của biến đổi khí hậu, tác động tiêu cực tiềm tàng của các chiến dịch chống toàn cầu hóa quốc tế và chủ nghĩa bảo hộ đang gia tăng ở một số quốc gia và sự bất ổn tiềm ẩn ở các thị trường lớn.

Trong khi đó, suy thoái kinh tế toàn cầu do đại dịch gây ra và tỷ lệ thất nghiệp gia tăng đã làm trầm trọng thêm mối quan ngại toàn cầu về tác động của biến đổi khí hậu, công nghệ, tự động hóa/mất việc làm, nền kinh tế kỹ thuật số, lợi nhuận tiết kiệm thấp, bất bình đẳng kinh tế và nợ gia tăng. Những diễn biến này có thể làm suy yếu niềm tin của người tiêu dùng và nhà đầu tư.

Trong khi hầu hết người tiêu dùng sẽ được hưởng lợi từ việc gia tăng cạnh tranh liên quan đến hội nhập, một số nhóm ngành và công nhân của họ có thể gặp khó khăn trong việc cạnh tranh. Bất kể gia hạn thành viên nào, Việt Nam cần tiếp tục theo dõi các tác động phân bổ của hội nhập kinh tế khu vực đối với việc làm, thu nhập và đầu tư, kinh doanh.

Có thể cần cải cách hơn nữa và/hoặc hỗ trợ của cộng đồng để nhằm: Tạo điều kiện thuận lợi cho việc di chuyển người lao động ra khỏi các ngành bị ảnh hưởng bất lợi bởi chuyển dịch cơ cấu kinh tế; tiếp tục cải thiện môi trường kinh doanh để khuyến khích tăng trưởng thu nhập và việc làm bền vững, bình đẳng; tiếp tục nỗ lực giảm thiểu tham nhũng; và dựa trên thành công gần đây trong việc giảm tắc nghẽn để chi tiêu công hiệu quả nhằm tiếp tục kích thích đầu tư kinh doanh và tăng trưởng việc làm.

Cho dù CPTPP có được mở rộng hay không, Việt Nam vẫn có khả năng tiếp tục là điểm đến hấp dẫn đối với thương mại và đầu tư nước ngoài. Trong khi đại dịch hiện nay đã tác động tiêu cực đến nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ hơn, cũng như nhiều công nhân và gia đình của họ, thì tác động kinh tế ròng đối với Việt Nam ít hơn so với hầu hết các nước.

Tại Việt Nam, các chính sách hỗ trợ trong nước cần tiếp tục hướng đến những đối tượng bị ảnh hưởng nặng nề nhất và tiếp tục thực hiện các ưu tiên được nêu trong các kế hoạch phát triển mới nhất, nhằm giúp các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp trong nước, phát triển và cạnh tranh trên một sân chơi bình đẳng với các đối tác nước ngoài. Nỗ lực triển khai chương trình tiêm chủng và tạo điều kiện thuận lợi cho việc di chuyển của người dân vẫn nên được ưu tiên trong ngắn hạn.

Bất chấp những khó khăn gần đây và sự gián đoạn liên quan đến Covid-19 đối với một số đơn hàng xuất khẩu, nhiều nhà đầu tư nước ngoài quan trọng nhất của Việt Nam vẫn tiếp tục mở rộng hoạt động kinh doanh, tăng cường liên kết của đất nước với các chuỗi sản xuất trong khu vực.

Mối liên kết giữa các doanh nghiệp và các nhà sản xuất trong nước có khả năng tiếp tục tăng cường khi Việt Nam bắt đầu chuyển sang giai đoạn phục hồi kinh tế sau đại dịch, hy vọng vào đầu năm 2022. Việc thực thi RCEP dự kiến từ năm 2022 và khả năng mở rộng trong tương lai của CPTPP, có thể giúp tăng cường sự phục hồi kinh tế dự kiến.

Nguồn: Khoa học đời sống

Từ khóa: CPTPP, chuỗi sản xuất, ảnh hưởng, kích thích